آسیای‌میانه یکی از مناطقی است که در سال‌های اخیر همواره مورد‌توجه سیاستگذاران کشور در حوزه تجارت خارجی بوده‌است. درمیان کشورهای این منطقه، ازبکستان یکی از اقتصادهای روبه‌رشد محسوب شده و گسترش روابط تجاری با این کشور اهمیت بسیار زیادی برای ایران دارد، به‌همین‌دلیل مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در یک گزارش، راهکارهای توسعه مبادلات تجاری و صادرات با ازبکستان را مورد بررسی قرار داده‌است.
به گزارش اهام ایران، به‌رغم افزایش توام با فراز و نشیب روابط تجاری دو کشور، ایران و ازبکستان با ۵۹سند همکاری و برخورداری از بازارهای بزرگ نتوانسته‌اند روابط خود را مطابق انتظارات توسعه دهند و ظرفیت اقتصادی برای همکاری مغفول‌مانده‌است؛ این در حالی است که همکاری با ازبکستان به‌عنوان یکی از شرکای ایران در توافق‌نامه عشق‌آباد و علاقه‌مند به توسعه فعالیت‌های خود در بندرعباس و چابهار به‌طور بالقوه، یکی از مسیرهای فعال‌کردن ظرفیت ترانزیتی ایران است. از مجموع ۵۳.۱۶میلیارد دلار صادرات ایران در سال۱۴۰۱، ازبکستان ۰.۵۴درصد (۲۸۹.۷میلیون دلار) را به خود اختصاص داده و از این نظر در جایگاه شانزدهم درمیان شرکای تجاری ایران قرارگرفته‌است.
در حوزه واردات نیز این کشور از مجموع ۵۹.۶۵میلیارد دلار واردات ایران، با اختصاص ۰.۱۲درصد (۷۲.۳میلیون دلار) به خود، در جایگاه چهل و یکم قرار گرفته‌است. همچنین در ۹ماهه نخست سال۱۴۰۲ مجموع صادرات ایران به ازبکستان برابر با ۳۶۳.۵هزار تن به ارزش بیش از ۲۴۷.۶میلیون دلار و مجموع واردات ایران از ازبکستان بیش از ۵۱.۴هزار تن به ارزش بیش از ۷۹.۳میلیون دلار بوده‌است. توان ایران در تولید محصولاتی از جمله دارو، مواد غذایی، مصالح ساختمانی و کشاورزی، وجود شرکت‌های ایرانی توانمند در حوزه‌های صدور خدمات فنی و مهندسی و تاسیس مرکز تجاری در ازبکستان از جمله مهم‌ترین نقاط قوت روابط تجاری ایران و ازبکستان برشمرده شده‌است و در مقابل عدم‌استقرار رایزن بازرگانی در ازبکستان و نبود بانک مستقل ایرانی در ازبکستان، اساسی‌ترین نقاط ضعف این رابطه هستند.
همچنین علاقه‌مندی و اراده سیاسی دو کشور برای افزایش سطح مبادلات تجاری، مهم‌ترین فرصت برای ارتقای تجارت میان دو کشور محسوب می‌شود و در مقابل شناخت ناکافی بازرگانان ازبک از بازار ایران و حضور رقبای قدرتمند در بازار ازبکستان اصلی‌ترین تهدیدات پیش‌روی روابط تجاری ایران-ازبکستان هستند. سال گذشته، مقام‌های ایران و ازبکستان با هدف توسعه‌پایدار روابط اقتصادی خود درخصوص فعال‌سازی سازوکار مبادلات بانکی و معرفی بانک‌های تجاری برای پیشبرد مذاکرات فنی، پذیرش اصل کامله‌الوداد توسط دولت ازبکستان، همکاری و مشارکت ایران در تعمیرات توربین‌های گازی ازبکستان، ایجاد مرکز خدمات منطقه‌ای تعمیرات تجهیزات نفتی، پالایشگاهی و نیروگاهی در ازبکستان و ایجاد ایستگاه‌های تقویت فشار گاز، مشارکت و سرمایه‌گذاری ایران در ساخت نیروگاه‌های حرارتی، مشارکت پیمانکاران ایرانی در بهره‌برداری از معادن سنگ‌آهن، مس و طلای ازبکستان توافق کردند. همچنین توافق‌های اولیه بر سر تشکیل شرکت لجستیک مشترک و تامین واگن‌های باری توسط ایران برای توسعه حمل‌ونقل میان دو کشور، حضور پیمانکاران بزرگ ایرانی در پروژه‌های زیرساختی ازبکستان، تسهیل درخصوص صدور ضمانت‌نامه و ثبت محصولات دارویی و تجهیزات پزشکی ایران در ازبکستان میان دو کشور صورت‌گرفته‌است.
علاوه بر موارد مذکور که نقش تعیین‌کننده‌ای در تحقق یافتن پتانسیل روابط اقتصادی دو کشور و هدف‌گذاری تجارت یک‌میلیارد دلاری دارد، اعلام شد که توافق تجارت ترجیحی میان دو کشور به امضا رسیده‌است. این در حالی است که وزیر صمت ضمن اعلام آماده‌بودن زیرساخت‌های لازم برای ایجاد «یک منطقه آزاد ویژه اقتصادی برای ایرانیان» در ازبکستان، از «در حال تکمیل‌شدن مذاکرات مربوط به تجارت ترجیحی» میان ایران و ازبکستان خبر داد. امضای توافق تجارت ترجیحی میان دو کشور با پیشرفت جدی همراه بوده‌است؛ این توافق پتانسیل‌های متعددی را در اختیار دو کشور برای توسعه روابط تجاری خود قرار خواهد داد که تحقق یافتن آن مستلزم توافق‌های دو کشور در زمینه فرآیندهای گمرکی، استانداردها و مهم‌تر از همه سازوکار مبادلات بانکی است.
در نهایت کارشناسان اتاق ایران، در این گزارش پیشنهادهایی برای توسعه روابط تجاری با ازبکستان ارائه کردند. تشویق ازبکستان به اقدام متقابل درخصوص حذف روادید برای اتباع ایران با هدف تقویت ارتباطات اقتصادی، اجتماعی و گردشگری میان دو کشور و سرمایه‌گذاری مشترک شرکت‌های دو کشور در حوزه صنایع دارویی از جمله مهم‌ترین این پیشنهادات است. افزایش اعزام و پذیرش هیات تجاری میان دو کشور برای آشنایی بیشتر با فرصت‌های همکاری و سرمایه‌گذاری، تلاش برای توسعه حمل‌ونقل ریلی میان دو کشور و تاسیس دفتر خدمات تجاری در ازبکستان برای ارائه خدمات مشاوره به بازرگانان ایرانی از جمله دیگر مواردی است که برای افزایش حجم مبادلات تجاری با ازبکستان، باید مورد‌توجه سیاستگذاران قرار گیرد.
