صنعت لوازمخانگی ایران، پس از دو دهه رشد و خودکفایی نسبی، اکنون در نقطهای ایستاده که نیاز به نوسازی، تحول فناوری و بازتعریف جایگاه خود در بازارهای داخلی و جهانی دارد. تولیدکنندگان داخلی در کنار چالشهایی مانند نوسان ارزی، هزینه انرژی و رقابت وارداتی، بهدنبال گامبرداشتن در مسیر هوشمندسازی، بهرهوری و صادرات هستند؛ مسیری که در رویدادهای صنعتی اخیر، از جمله بیستوپنجمین نمایشگاه بینالمللی لوازمخانگی، چهره تازهای از آینده این صنعت را نمایان کرد.
صنعت لوازمخانگی ایران در سالهای اخیر به یکی از ستونهای تولید و اشتغال کشور تبدیل شده است. تولیدکنندگان داخلی، از یخچال، ماشین لباسشویی، اجاقگاز، تا وسایل کوچکتر را با تنوع قابلتوجه عرضه میکنند. بر اساس تحلیلها، این صنعت با ظرفیت بالا در تولید مواجه است؛ اما اکنون مرحله جدیدی را تجربه میکند که فراتر از صرف تولید، به سمت کیفیت، فناوری و بازارهای صادراتی متمایل است.
طبق مطالعات انجام شده زنجیره تأمین و لجستیک این صنعت جایگاه دوم پس از خودروسازی در ایران دارد. در حال حاضر، تولیدکنندگان داخلی با این درک مواجهاند که «جایگزینی واردات» دیگر به تنهایی کافی نیست؛ بلکه بایستی حرکت به سمت تولید با فناوری بالاتر، ارتقای برند، طراحی کاربرپسند و ورود به بازارهای منطقهای و جهانی شکل گیرد.
در عین حال، صنعت لوازمخانگی ایران طی پنج سال اخیر توانسته سهم خود از بازار داخلی را از حدود ۴۰ درصد به بیش از ۸۵ درصد افزایش دهد و امروز تقریباً تمامی نیازهای اصلی خانوار را در داخل کشور تأمین میکند. این پیشرفت در شرایطی رقم خورده که بسیاری از شرکتها در دوران تحریم، با اتکا به توان مهندسان داخلی، بخش بزرگی از قطعات حساس و فناوریهای تولید را بومیسازی کردهاند. با این وجود، کارشناسان معتقدند که این موفقیتها باید به سکوی پرش برای ورود به مرحله رقابتپذیری جهانی تبدیل شود؛ زیرا در نبود بهروزرسانی فناوری و طراحی، خطر بازگشت به عقب و از دست دادن بازار داخلی نیز وجود دارد.
حرکت به سمت فناوری و نوآوری
یکی از مهمترین پیشنیازهای نوسازی صنعت، ورود به مسیر فناوریهای نوین است. گزارشها نشان میدهند که «لوازمخانگی هوشمند» (Smart Home Appliances) و تولید محصولات کممصرف، آینده این صنعت را شکل میدهند. تولیدکنندگان داخلی ایران با استفاده از فناوریهایی چون اینترنت اشیا (IoT)، حسگرهای هوشمند و طراحی مدرن، در حال ورود به بازار خانههای هوشمند هستند. همچنین، پژوهشی درباره «نوآوری باز» در صنعت لوازمخانگی ایران نشان داده است که شرکتها برای ارتقای فناوری و طراحی نیازمند همکاریهای بیرونی، پژوهش و توسعه و شبکه دانش هستند.
اما در مقابل، چالشهایی نیز وجود دارد؛ از جمله وابستگی به واردات تکنولوژی و قطعات، کمبود سرمایهگذاری تحقیق و توسعه، و روند کند تجاریسازی نوآوریها. از این رو صنعت لوازمخانگی ایران از «قدرت رقابتپذیری اندک» در بازارهای داخلی و خارجی رنج میبرد. بهعبارت دیگر، برای تحقق تحول فناورانه، لازم است ساختارهای حمایتی، زنجیره تأمین بومی، مراکز تحقیق و توسعه فعال و راهبرد برندینگ تقویت شوند.
یکی از برجستهترین نکات بیستوپنجمین نمایشگاه بینالمللی لوازمخانگی، مواجهه با محصولات و سیستمهای نوین بود که تولیدکنندگان داخلی برای رقابت با برندهای بینالمللی عرضه کردند. شرکتها محصولاتی را معرفی کردند که مصرف انرژی پایینتر دارند، طراحی مدرنتری یافتهاند و قابلیت اتصال به شبکه هوشمند را دارند. حضور شرکتهای بینالمللی امکان انتقال دانش، همکاری و ارتقای اثربخشی تولید را ارتقا داد. کارگاهها و نشستهای جانبی، به تولیدکنندگان امکان داد تا با طراحی پایدار، الگوهای مصرف بهینه و لوازمخانگی کممصرف آشنا شوند؛ نکاتی که در تحولات جهانی صنعت لوازمخانگی با اهمیتاند.
شبکه عرضه، تولید و بازار داخلی
تولید فراوان تنها بخشی از پازل است؛ شبکه عرضه، خدمات پس از فروش، کیفیت، قیمت و برند، جایگاهی برابر پیدا کردهاند. در سالهای اخیر، تولیدکنندگان ایرانی به این نتیجه رسیدهاند که اگر بازار داخلی را بهخوبی نشناسند و نتوانند با نیاز مصرفکننده هماهنگ شوند، حتی در بازار داخلی نیز نمیتوانند رشد پایدار داشته باشند.
یکی از چالشها، «رکود فروش داخلی» است؛ گزارشها حاکی است که تقاضا در برخی بخشها کاهش یافته است و تولیدکنندگان درباره نرخ بازگشت سرمایه، کیفیت و قیمت نگراناند. در این میان، تولیدکنندگان با بازنگری در مدل فروش، بازاریابی دیجیتال، عرضه هوشمند و خدمات پس از فروش، سعی در بازسازی جایگاه خود دارند. افزون بر آن، بومیسازی قطعات، کاهش وابستگی به واردات و بهبود زنجیره تأمین، از جمله سیاستهای محوری است. همزمان، بخش عرضه و توزیع نیز در حال بازتعریف است: فروش آنلاین، خدمات تعمیر سریع، گارانتی قویتر و توجه به طراحی بیرونی و کاربری برای مصرفکننده، مولفههای مهمی شدهاند.
از دید تولیدکنندگان، مهمترین کارکرد نمایشگاه، فرصت عرضه محصولات، ارزیابی واکنش بازار، تماس مستقیم با واردکنندگان و توزیعکنندگان، و چانهزنی برای ارتقای سهم بازار است. با توجه به رکود نسبی بازار مصرف داخل، شبکه عرضه و فروش از اهمیت مضاعف برخوردار شده است. تحلیلگران میگویند: «وقتی مصرف داخل محدود باشد، تولیدکننده باید بتواند محصول خود را در کانالهای عرضه داخلی و منطقهای سریعتر جای دهد.
زنجیره تأمین داخلی نیز یکی از موضوعات مطرح بود، بهویژه آنکه تولیدکنندگان تأکید داشتند که بخشی از قطعات و مواد اولیه هنوز وارداتی است و این امر هزینه و ریسک تولید را افزایش داده است.
صادرات؛ گام بزرگ بعدی
برای تبدیل ظرفیت تولید به ارزش افزوده، صادرات نقش تعیینکننده دارد. تولیدکنندگان داخلی میدانند که بازار داخلی با محدودیتهایی روبهروست و ورود به بازارهای منطقهای، خاورمیانه و حتی فراتر از آن، فرصتی جدی برای رشد محسوب میشود. در تحلیلها آمده است که ایران برای رفع اتکا به بازار داخلی و حرکت به سمت صادرات، باید «برند ملی قدرتمند»، «بستهبندی صادراتی»، «شبکه توزیع بینالمللی» و «خدمات پس از فروش مطمئن» را تقویت نماید.
با وجود این، چالشهای صادراتی نیز وجود دارند: نوسان ارزی، مشکلات مالی، محدودیتهای تجاری و ارزی، نبود ارتباطات تجاری مؤثر با بازارهای هدف و ضعف برندینگ. برای مثال، پژوهشها نشان دادهاند صنعت لوازمخانگی ایران توان رقابت در بازارهای خارجی را بهطور کامل ندارد. اگر سیاستها درست طراحی شود، ایران میتواند به تولیدکننده صادراتگرا در منطقه تبدیل گردد؛ اما این مسیر، نیازمند سرمایهگذاری، سیاستگذاری هوشمندانه و ایجاد زیرساختهای تجاری است.
نمایشگاه امسال نشان داد که تولیدکنندگان ایرانی برای حضور در بازارهای فرامرزی آمادگی دارند؛ اما برای موفقیت، باید برنامهریزی صادراتی داشته باشند، استانداردها را رعایت کنند و بستهبندی، برندینگ و خدمات پس از فروش خود را ارتقا دهند. اگر این مسیر بهخوبی طی شود، صنعت لوازمخانگی میتواند از تولید برای مصرف داخل به تولید برای بازار منطقهای حرکت کند.
چالشها و موانع ساختاری
اگرچه چشمانداز تحولات امیدوارکننده است، اما بدون رفع موانع ساختاری، امکان تحقق آن محدود خواهد بود. مهمترین موانع عبارتند از:
– وابستگی به واردات قطعات و مواد اولیه: بسیاری از قطعات ساخت داخل هنوز جایگاه کامل ندارند و واردات هزینهبر است.
_ نوسانات ارزی و هزینههای تولید: افزایش هزینهها، کاهش قدرت خرید مصرفکننده و مشکلات تأمین مالی، تولیدکنندگان را تحت فشار قرار دادهاند.
– ضعف برندینگ و طراحی محصول: برخی پژوهشها نشان دادهاند که صنعت لوازمخانگی ایران در مقایسه با برندهای جهانی، از نظر برند و طراحی فاصله دارد
– کمبود سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه (R&D) : برای تولید محصولاتی با فناوری بالا، سرمایهگذاری و پژوهش مستمر ضروری است؛ اما در عمل، بسیاری از واحدها فاقد این زیرساختاند.
– بازار مصرف داخلی محدود: (با کاهش تقاضا در برخی بخشها، تولیدکنندگان ناگزیر به جستوجوی بازارهای جدید هستند.
در نتیجه، جهتگیری به سمت نوسازی صنعتی تنها در صورت رفع این موانع میتواند به رشد پایدار منجر شود.
راهکارها و مسیر پیشنهادی
برای اینکه صنعت لوازمخانگی ایران بتواند گامهای بزرگ را بردارد، چند راهکار کلیدی پیشنهاد میشود:
-تقویت مراکز تحقیق و توسعه، همکاری دانشگاه، صنعت، تقویت زیستبوم نوآوری و نوآوری باز.
– ارتقای صادرات با تمرکز بر برندینگ، بستهبندی، خدمات پس از فروش، حضور در نمایشگاههای منطقهای، عقد قرارداد با نمایندگان خارجی.
-بومیسازی قطعات و کاهش وابستگی به واردات، ارتقای زنجیره تأمین داخل و بهرهگیری از اقتصاد مقیاس.
–بهرهگیری از فناوریهای نوین مانند هوشمندسازی، اینترنت اشیا، طراحی کاربرمحور، کاهش مصرف انرژی، توجه به مقررات جهانی محیطزیست.
-توسعه شبکههای عرضه هوشمند، فروش آنلاین، خدمات پس از فروش قدرتمند، تبلیغات مدرن، گسترش بازارهای داخلی و منطقهای.
چشمانداز آینده
اگر تولیدکنندگان، سیاستگذاران و نهادهای قطعۀ صنعت بتوانند این مسیر را با هماهنگی دنبال کنند، صنعت لوازمخانگی ایران میتواند موقعیتی فراتر از بازار داخلی بیابد و تبدیل به بازیگری جدی در منطقه شود.
روند فناوری، بازار و مصرف نشان میدهد که «خانههای هوشمند»، «مصرف بهینه انرژی» و «داخلسازی قطعات» سه رکن اصلی هستند که این صنعت را به سمت موفقیت میبرند. در عین حال، اگر این تحول با تأخیر همراه شود، خطر آن وجود دارد که تولیدکنندگان داخلی از رقبای منطقهای عقب بمانند و بازار داخلی را نیز بهسوی واردات از دست بدهند. بنابراین، دوران «نوسازی بزرگ» این صنعت، فرصتی طلایی است که نباید از دست برود.
صنعت لوازمخانگی ایران در آستانه یک مرحله جدید و حیاتی است؛ مرحلهای که «تولید فقط برای مصرف داخل» تبدیل میشود به «تولید فناوریمحور، کیفیتمحور، صادراتمحور». اگر این حرکت با سرعت، برنامهریزی و تمرکز همراه گردد، نه صرفاً برای تأمین نیاز داخلی بلکه برای رقابت جهانی آماده خواهد شد. اکنون زمان آن است که این صنعت، ظرفیتهایش را به ارزش افزوده، برند بینالمللی و سهم بازار واقعی تبدیل کند.
