کاهش سرمایه‌گذاری و فرسودگی ماشین‌آلات باعث شده بخش بزرگی از صنایع کشور با کمتر از ظرفیت واقعی فعالیت کنند و یک‌سوم واحدهای کوچک تنها با نصف توان تولیدی ادامه کار دهند.
به گزارش تسنیم، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی تازه با عنوان «الزامات و چالش‌های بازسازی و نوسازی صنایع ساخت‌محور در ایران»، نسبت به پیامدهای فرسودگی ماشین‌آلات صنعتی و کاهش شدید سرمایه‌گذاری هشدار داد. به گفته این مرکز، ادامه روند کنونی می‌تواند به تضعیف رقابت‌پذیری تولیدات داخلی و شکست پروژه صنعتی‌شدن ایران بینجامد.
سقوط سرمایه‌گذاری و رشد منفی بهره‌وری
بر اساس داده‌های رسمی، پس از آغاز دور جدید تحریم‌ها در سال ۱۳۹۷، خالص سرمایه‌گذاری در بخش صنعت کاهش قابل‌توجهی داشته است. بررسی آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱ حدود ۴۸ درصد کاهش یافته و خالص سرمایه‌گذاری صنعتی در این دوره با افت ۹۸ درصدی از ۳۴۵ هزار میلیارد تومان به تنها ۹ هزار میلیارد تومان رسیده است.
مرکز پژوهش‌ها تأکید می‌کند که به دلیل استهلاک بالای ماشین‌آلات، بخش عمده سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده صرف جبران استهلاک شده و عملاً ظرفیت جدیدی به اقتصاد کشور اضافه نشده است. در نتیجه، متوسط رشد بهره‌وری کل عوامل تولید در بخش صنعت طی دهه ۱۳۹۰ منفی ۰.۲ درصد برآورد شده است.
فعالیت واحدها با کمتر از نصف ظرفیت
این گزارش می‌افزاید: به دلیل فرسودگی ماشین‌آلات، بیش از یک‌سوم بنگاه‌های صنعتی کوچک با ظرفیتی کمتر از ۵۰ درصد فعالیت می‌کنند. همچنین روند تعطیلی واحدهای صنعتی در نیمه دوم دهه ۱۳۹۰ شدت گرفته و بسیاری از واحدها یا به‌طور کامل غیرفعال شده‌اند یا با ظرفیت پایین به کار ادامه می‌دهند.
بر اساس آمار سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی، از ۵۲ هزار واحد صنعتی مستقر در شهرک‌ها و نواحی صنعتی کشور، حدود ۶۵۸۹ واحد غیرفعال هستند. تنها ۳۱ درصد از واحدهای فعال با ظرفیت بالای ۷۰ درصد کار می‌کنند، ۳۸ درصد در محدوده ۵۰ تا ۷۰ درصد ظرفیت فعال‌اند و حدود ۳۲ درصد با کمتر از نیمی از ظرفیت به فعالیت ادامه می‌دهند.
گزارش مرکز پژوهش‌ها می‌گوید: مهم‌ترین دلیل تعطیلی واحدهای صنعتی کمبود نقدینگی است که ۵۳.۶ درصد از واحدهای غیرفعال را شامل می‌شود. نبود تقاضای بازار (۱۶.۹ درصد)، اختلاف شرکا، کمبود مواد اولیه و فرسودگی ماشین‌آلات و ضعف تکنولوژی نیز از دیگر عوامل تعطیلی واحدها عنوان شده است.
در برخی استان‌ها ازجمله ایلام، لرستان، یزد، مازندران، اردبیل، سمنان و اصفهان، مشکل فرسودگی ماشین‌آلات بیش از میانگین کشوری بر تعطیلی صنایع اثر گذاشته است. به‌طور نمونه، ۴۸ درصد از واحدهای غیرفعال در زنجان و ۴۷ درصد در اصفهان به دلیل ترکیبی از مشکلات شامل فرسودگی تجهیزات، نقدینگی و مواد اولیه تعطیل شده‌اند.
جهش ارزی و هزینه سنگین نوسازی
این گزارش همچنین تأکید می‌کند که جهش‌های ارزی از سال ۱۳۹۷ تاکنون، هزینه به‌روزرسانی و جایگزینی ماشین‌آلات را چندین برابر کرده و در برخی موارد غیرممکن ساخته است. ادامه فعالیت با ماشین‌آلات قدیمی، علاوه بر کاهش رقابت‌پذیری و کیفیت محصولات، باعث افزایش هزینه تولید و کاهش سودآوری واحدها شده و بقای بلندمدت صنایع را به خطر انداخته است.
راهکارها؛ لایحه حمایت از بازسازی صنایع پیشران
مرکز پژوهش‌های مجلس برای عبور از این بحران، تدوین لایحه‌ای تحت عنوان «حمایت از بازسازی و نوسازی صنایع پیشران» را ضروری دانسته است. به گفته این مرکز، موفقیت در اجرای این طرح مستلزم فراهم شدن چهار نوع امکان‌پذیری است: فنی، اقتصادی، مالی و ظرفیت جذب تکنولوژی.
پیشنهادهای مشخص این مرکز شامل موارد زیر است:
-اصلاح مأموریت صندوق صنایع پیشرفته با هدف حمایت از نوسازی ماشین‌آلات صنایع پیشران.
-اختصاص بخشی از منابع صندوق توسعه ملی برای واردات تجهیزات مورد نیاز.
-استفاده از ابزارهای نوین تأمین مالی ازجمله تأمین مالی زنجیره‌ای.
-معافیت گمرکی برای واردات ماشین‌آلات مدرن.
-ارائه مشوق‌های مالیاتی از جمله پذیرش هزینه استهلاک اضافی در سرمایه‌گذاری‌های مربوط به نوسازی.
