ایران با وجود بیش از یک قرن سابقه در صنعت نفت، همچنان با چالش‌های جدی در زمینه حفظ و افزایش تولید، بازاریابی و تثبیت مشتریان کلیدی روبه‌رو است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که علاوه بر تأثیرات ناشی از تحریم‌ها، نبود یک برنامه‌ریزی جامع و یکپارچه برای توسعه ذخایر هیدروکربنی، ضعف در مدیریت کارآمد و محدودیت‌های فناوری از مهم‌ترین موانع رشد تولید نفت کشور به‌شمار می‌روند. از این رو راهکارهایی نظیر «تدوین برنامه جامع و مدون برای توسعه صنعت نفت»، «افزایش بهره‌برداری از میادین مشترک» و «جذب سرمایه‌گذاری خارجی» می‌تواند به افزایش ظرفیت تولید، کاهش وابستگی به عوامل خارجی و تقویت جایگاه ایران در بازار جهانی نفت کمک کند.
به گزارش اهام ایران، نفت همواره یکی از ارکان اصلی اقتصاد ایران بوده و نقش تعیین‌کننده‌ای در تأمین درآمدهای ارزی و توسعه اقتصادی کشور ایفا کرده است. با این حال، در سال‌های اخیر، تولید، مصرف و صادرات نفت ایران تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله تحریم‌های بین‌المللی، نبود سرمایه‌گذاری کافی، چالش‌های مدیریتی و ضعف در بهره‌گیری از فناوری‌های روز قرار گرفته است. در حالی که کشورهای منطقه، به‌ویژه عربستان، عراق و امارات، با اتخاذ سیاست‌های توسعه‌ای و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی توانسته‌اند ظرفیت تولید خود را افزایش دهند، ایران همچنان با موانع متعددی در مسیر حفظ و افزایش تولید مواجه است.
تولید نفت خام در ایران و کشورهای منتخب منطقه
نمودار زیر تولید نفت خام کشورهای منتخب منطقه از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ و روند تغییرات تولید نفت در پنج کشور ایران، عراق، قطر، عمان و امارات را نشان می‌دهد. عربستان سعودی به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت خام در غرب آسیا مشاهده می‌شود که تولید آن از حدود ۹۶۵۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۱۱۲۰۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. این افزایش چشمگیر نشان‌دهنده توان بالای عربستان در تولید و تأمین تقاضای جهانی نفت است.
در مقابل، قطر کوچکترین تولیدکننده در میان این کشورها است که تولید آن در طول این مدت کمتر از ۲ هزار بشکه در روز باقی مانده و در نوسانات محدودی قرار دارد. این وضعیت نمایانگر محدودیت‌های جغرافیایی و منابع نفتی قطر است.
ایران، در جایگاه دوم از نظر تولید نفت خام در غرب آسیا قرار دارد. تولید نفت ایران که در سال ۲۰۱۰ حدود ۴۴۲۱ هزار بشکه در روز بود، در طول این سال‌ها در مقاطعی با کاهش مواجه شد و در سال‌های اخیر به حدود ۴۶۶۲ هزار بشکه در روز رسید. این کاهش عمدتاً تحت تأثیر تحریم‌ها و چالش‌های اقتصادی قرار داشته و موجب محدودیت در افزایش تولید نفت کشور شده است.
از سوی دیگر، عراق با افزایش تولید نفت خود از حدود ۲۴۶۹ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۴۵۰۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۳، به یکی از تولیدکنندگان اصلی نفت در منطقه تبدیل شده است. این افزایش تولید به دلیل سرمایه‌گذاری‌های جدید و توسعه میادین نفتی در عراق است. امارات نیز روندی افزایشی در تولید نفت خام خود داشته، اگرچه همچنان از ایران و عراق پایین‌تر است.
مصرف نفت خام در ایران و کشورهای منتخب منطقه
نمودار زیر مصرف نفت خام کشورهای منتخب در غرب آسیا از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ روند تغییرات مصرف نفت در پنج کشور ایران، عراق، قطر، عمان و امارات را نشان می‌دهد. عربستان سعودی به‌عنوان بزرگترین مصرف‌کننده نفت خام در این منطقه به‌وضوح نمایان است. مصرف نفت خام این کشور از حدود ۳۱۶۹ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۴۰۰۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته که نشان‌دهنده تقاضای بالای انرژی در این کشور است.
این افزایش مصرف، که در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه بیشتر است، به‌دلیل رشد اقتصادی و افزایش جمعیت عربستان سعودی می‌باشد. در مقابل، قطر کوچکترین مصرف‌کننده نفت خام در میان این کشورها است. مصرف نفت قطر از حدود ۱۸۸ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۰ به حدود ۳۶۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته که این میزان همچنان نسبت به سایر کشورها بسیار پایین است و به‌دلیل اندازه کوچک اقتصادی و تمرکز این کشور بر روی منابع گازی می‌باشد.
از طرفی ایران به‌عنوان یکی از مصرف‌کنندگان اصلی نفت خام در منطقه، مصرف خود را از حدود ۱۷۰۱ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۰ به ۱۸۱۷ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ رسانده است. این افزایش نشان‌دهنده رشد نیازهای داخلی انرژی در ایران است، هرچند که این افزایش در مقایسه با برخی دیگر از کشورهای منطقه همچون عربستان سعودی و امارات متحده عربی کمتر بوده است.
عراق نیز مصرف نفت خود را افزایش داده و از ۵۲۹ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۰ به ۸۷۵ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ رسیده است که این افزایش می‌تواند به‌دلیل رشد صنایع داخلی و نیازهای فزاینده به انرژی باشد. امارات متحده عربی روندی مشابه عراق را دنبال کرده و مصرف نفت خام آن از ۶۵۴ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۰ به ۱۱۳۹ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است.
راهکارهای پیشنهادی جهت توسعه و افزایش تولید نفت خام ایران
افزایش تولید نفت خام و گاز از میادین مشترک: تولید از میادین مشترک باید به‌عنوان اولویت شناخته شود تا منافع ملی حفظ شود. این رویکرد به‌ویژه به‌خاطر لزوم همکاری با کشورهای همسایه و بهره‌برداری مشترک از منابع نفتی اهمیت دارد. ایران دارای ۳۰ میدان مشترک با کشورهای همسایه است و در دو دهه گذشته، کشورهای مقابل سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این میادین انجام داده‌اند. به همین دلیل، بهره‌برداری بهینه از این میادین و سرمایه‌گذاری در آن‌ها بسیار حیاتی است
بهبود مدیریت و کاهش هزینه‌ها: استفاده از روش‌های مدیریت بهینه منابع و کاهش هزینه‌های تولید به‌ویژه در شرایط اقتصادی سخت می‌تواند به افزایش تولید و بهره‌وری کمک کند. به‌کارگیری سیستم‌های مدیریت پروژه و کاهش هدررفت منابع می‌تواند موجب کاهش هزینه‌ها و افزایش سودآوری شود.
تنوع بخشی به قراردادها و جذب مشارکت‌های خارجی: قراردادهای مشارکت در تولید (PSA) با شرکای خارجی می‌تواند به‌عنوان روشی مناسب برای جذب سرمایه و فناوری‌های پیشرفته در توسعه میادین نفتی ایران در نظر گرفته شود. از آنجا که قراردادهای PSA در سطح جهانی مقبول هستند، توسعه و اصلاح ساختار قانونی برای تسهیل این قراردادها در صنعت نفت ایران ضروری است.
تمرکز بر پروژه‌های نگهداشت و افزایش تولید (Enhanced Oil Recovery – EOR): در بسیاری از میادین نفتی ایران، ذخایر نفتی به‌تدریج در حال کاهش است. بنابراین، استفاده از روش‌های EOR برای افزایش تولید از میادین موجود و بهره‌برداری بیشتر از آن‌ها یک گزینه حیاتی است. این روش‌ها شامل تزریق آب، گاز، یا مواد شیمیایی به مخازن نفتی جهت افزایش فشار و استخراج بیشتر نفت است.
منبع؛اقتصاد
