نبود رقابت و مسدود بودن مسیر تحقیق و توسعه معضلی جدی در صنعت لوازم خانگی محسوب می‌شود که نسیم توکل، بازرس کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار لوازم خانگی و عضو اتاق بازرگانی تهران، از آن به‌عنوان بزرگترین مانع توسعه این صنعت نام می‌برد. در ادامه، گفت‌وگوی اختصاصی روابط‌عمومی انجمن را با این عضو کانون می‌خوانید.
فعالان اقتصادی همواره خواستار کاهش تصدی‌گری دولت در اقتصاد ایران بوده‌اند. به باور شما، این موضوع تا چه حد سد راه فعالیت صنعتگران (به‌ویژه در بخش لوازم خانگی) بوده و در این زمینه چه راهکاری به دولت پیشنهاد می‌کنید؟
موضوع تصدی‌گری دولت در اقتصاد و اصطلاحاً فربه بودن آن مساله‌ای است که برای مدت‌های طولانی اقتصاد ایران را با دشواری‌های بی‌شماری روبه‌رو ساخته است. بزرگ بودن بدنه دولت به این معناست که کارفرمای اصلی دولت و شرکت‌های دولتی هستند و نقش بخش خصوصی به‌عنوان عامل حاشیه‌ای دیده می‌شود. به عبارت دیگر، دخالت دولت در مسائل اساسی همچون قیمت‌گذاری، واردات، صادرات، زنجیره تأمین، نظارت، بازرسی و … سبب شده تا نتواند وظیفه اصلی خود که همانا آماده‌سازی بستر مناسب برای تجارت، تسهیل روابط بازرگانی و فراهم کردن محیط امن کسب‌وکار و … هست را به جای آورد. این عوامل و دیگر علل فضای فعلی را در بخش‌های صنعت و تولید کشور به وجود آورده‌اند و صنعتگران نمی‌توانند آزادانه به فعالیت مولد و رشد اقتصادی بپردازند چرا که از هر سویی حرکت کنند به دولت، آئین‌نامه‌ها، قواعد و مقررات دست و پا گیر آن بر می‌خورند. حل این مسأله در گرو یک راهکار ساده است و آن رها کردن اقتصاد و واگذار کردن امور به متخصص آن است. من فکر می‌کنم نیازی نیست وزارت اقتصاد در هر موضوعی ورود کند و برای آن قاعده بچیند. خود فعال اقتصادی و صنعتگر به خوبی می‌دانند و می‌توانند اصول منظم و مشخصی بر کار خود حاکم سازند که این موضوع بدون شک سبب هم‌راستایی تولید و تجارت در کشور خواهد شد.
زمانی که دولت دست اصلی در اقتصاد را در اختیار نداشته باشد همه با هم برابر خواهند بود و فرصت بیشتر در اختیار گروه یا گروه‌هایی است که منافع افزون‌تری برای کشور ایجاد می‌کنند.
جدای از بحث مداخلات بی حدوحصر دولت در امور اقتصادی، چه چالش‌های دیگری در صنعت لوازم خانگی می‌بیند؟ آیا می‌توان حال و روز امروز صنعت لوازم خانگی را بیشتر متاثر از سیاست‌های کلان کشور دانست؟
آنگونه که اشاره کردم تصدی‌گری بالای دولت در اقتصاد سبب افزایش مداخله‌گری می‌شود. به عبارت دیگر، دولت در همه جا حضور دارد و رد پای تصمیم‌گیری و دخالت‌های آن در همه امور قابل رویت است. صنعت لوازم خانگی ایران همچون دیگر صنایع کشور متأثر از همین شرایط است و موقعیت کنونی که به آن وارد شد بر اثر یک تصمیم ساختاری بود. فکر می‌کنم بسیاری از گروه‌های تولیدی هنوز آماده ورود به شرایط در اختیار گرفتن کامل بازار کشور نبودند و طبیعتاً زمانی که محل رقابت از بین می‌رود دغدغه‌ای برای تولید با کیفیت و رشد هر روزه باقی نمی‌ماند. به نظر من یکی از بزرگترین معضلات فعلی صنعت لوازم خانگی ایران نبود رقابت در این بازار است که بدون شک هزینه‌های فراوانی را بر دوش مصرف‌کننده تحمیل می‌کند. به‌ویژه اینکه بانک‌ها تسهیلاتی را برای خرید آسان لوازم خانگی فراهم کرده‌اند که مصرف‌کننده را در شرایط تحمیلی و بدون حق انتخاب قرار می‌دهد.
با این حال، از نظر فنی مساله گروه‌های تولیدی طراحی، تحقیق و توسعه و دسترسی به قطعات با کیفیت است. نباید برند ملی لوازم خانگی ایرانی را که سال‌ها برای آن زحمت کشیده شده را در مدتی کوتاه بی‌اعتبار کرد و باید نسبت به کیفیت محصول نهایی و طول عمر آن حداکثر دقت و اطمینان را داشت.
با اینحال، عده‌ای از صاحب نظران و اهل فن، از قاچاق به‌عنوان بزرگترین مانع توسعه صنعت لوازم خانگی نام می‌برند.
موضوع قاچاق مساله‌ای است که در حوصله این بحث نمی‌گنجد و اینکه چرا از بین نمی‌رود یا به طور کامل با آن مقابله نمی‌شود موضوعی است که باید افراد متخصص و صاحب نظر همان حوزه درباره‌اش اظهار نظر کنند اما آنطور که پیشتر هم آوردم بزرگترین مانع صنعت لوازم خانگی نبود رقابت و مسدود بودن مسیر تحقیق و توسعه است.
تا به امروز قیمت‌گذاری دستوری چه تاثیری بر فعالیت صنعتگران این حوزه داشته و راهکار پیشنهادی شما در صورت حذف قیمت‌گذاری دستوری چیست؟
قیمت‌گذاری دستوری آثار زیان باری بر صنعت و به طور کلی اقتصاد ایران داشته است و یکی از بیماری‌های اقتصاد ایران که اتفاقا به خاطر دخالت دولت ایجاد شده هست. خروجی این ناکارآمدی ایجاد رانت‌ها برای دلالان و واسطه‌ها و زیان برای سهامداران شرکت‌ها و صاحبان صنایع بوده است. قیمت‌گذاری دستوری در نهایت صنایع را به ورشکستگی می‌رساند و اجازه رشد را از گروه‌های بازرگانی تجاری هم می‌گیرد.
یکی دیگر از آثار این معضل کاهش کیفیت محصول نهایی و صادرات است. تولیدکننده مجبور است قیمت را در محدوده دستور داده شده نگاه دارد بنابراین به منظور کاهش هزینه‌های سربار تولید سراغ کم کردن از کیفیت مواد اولیه می‌رود. به صنعت خودرو نگاه کنید که قیمت‌گذاری دستوری چه مشکلات ریشه‌ای در آن ایجاد کرده است و سبب به وجود آمدن سوء‌مدیریت، عدم کنترل هزینه شرکت‌ها، حذف کامل رقابت، زیان‌ده شدن تولید و … شده و عملکرد آنها را مختل کرده است.
در این مساله راهکار بسیار ساده است. قوانین اقتصاد سر راست و مشخص هستند بنابراین کشف قیمت بر اساس عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. یعنی قیمت فروش یک محصول در بازار به اندازه‌ای است که خریدار حاضر به پرداخت آن هست. اگر برای تولیدکننده صرفه اقتصادی داشته باشد، تولید می‌کند؛ اگر هم نداشته باشد تولید نمی‌کند. زمانی که تولید نکند قیمت محصول در بازار به دلیل کاهش عرضه بالا می‌رود و دوباره تولیدکننده به فضای تولید وارد می‌شود. زمانی که قیمت بیش از اندازه بالا برود تولید کننده‌های بیشتری به آن حوزه کاری وارد می‌شوند تا زمانی که حاشیه سود کاهش یابد و قیمت متعادل شود. این ساختار یک بازار کارآمد و سالم است.
پیش‌بینی‌ناپذیر بودن تحولات اقتصادی چه تاثیری بر فعالیت صنعتگران داشته است؟
قابل پیش‌بینی نبودن عدم قطعیت را افزایش می‌دهد و تغییرات اقتصادی را مشکل می‌کند. به طور کلی ثبات سیاسی امنیت اقتصادی ایجاد می‌کند و زمانی که هر کدام از این عوامل وجود نداشته باشند ریسک افزایش می‌یابد و طبیعتاً صنعتگران با احتیاط بیشتری به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
پر واضح است که وقتی متغیرهای اصلی اقتصاد از ثبات کافی برخوردار نباشند قابل پیش‌بینی نخواهند بود و شاخص تولید و صنعت به مرور رو به کاهش می‌گذارند. مطمئناً تا برون‌رفت از این معضلات نمی‌توان امیدی به تحول و بهبود صنعت داشت.
تعامل برای دستیابی به بازارهای منطقه‌ای و جهانی تا چه حد حائز اهمیت است؟
این موضوع اصلی‌ترین عامل در رسیدن به بازارهای جهانی است. اقتصاد ما در وضعیت کنونی بیش از آنکه به تصمیم‌های داخلی بستگی داشته باشد به تصمیمات و روابط خارجی وابسته است. دستیابی به بازارهای بین‌المللی تولید را پایدار می‌کند. عواملی همچون عدم پیش‌بینی پذیری، نبود ثبات و ناپایداری نرخ ارز را تعدیل می‌سازد. ورود به بازارهای جهانی یعنی توسعه صادرات و این نقش پیشران رشد اقتصادی است.
برای رشد اشتغالزایی در صنعت لوازم خانگی چه تدبیری از سوی دولت و مقامات وزارت صمت باید اندیشیده شود؟
ببینید اشتغالزایی با تزریق پول و حمایت مداوم صورت نمی‌گیرد. وقتی دولت تصدی‌گری خود را کاهش دهد و بازار را از قوانین مخل و دست و پا گیر خالی کند، سودآوری به تولید باز می‌گردد. با این روش صنعت می‌تواند به مرور راه خود را پیدا کند. بنابراین وزارت صمت و دولت باید به جایگاه اصلی خود که بسترسازی و آماده کردن اقتصاد برای انجام فعالیت مداوم هست، باز گردند.
همچنین دولت با توجه به وابستگی بالای اقتصاد ایران به عوامل خارجی باید ضمن مغتنم شمردن پنجره باز دیپلماسی با بهبود روابط تجاری، تنوع‌بخشی، افزایش شرکای تجاری به رشد درآمد بنگاه‌های تولیدی و واحدهای صنعتی یاری رساند. به علاوه، اصلاح بازارها به‌ویژه حل مشکل تورم مزمن که چالشی اساسی برای اقتصاد ایران است از گزار‌ه‌های حیاتی هست که دولت باید در پی آن باشد و عدم تعادل و ناکارآمدی‌ها را مرتفع کند.
چه محصولات و خدماتی را در سال جاری روانه بازار کردید؟ برنامه شما برای سال آتی چیست؟ چه برنامه‌ای برای ارتقای کیفی محصولات لوازم خانگی در کنار رشد کمی در نظر دارید؟
ما در حوزه خدمات به موضوع غربالگری قطعات الکترونیک وارد شدیم. بیشتر به این علت که در واردات قطعات الکترونیک به کشور وجود قطعات تقلبی بسیار زیاد شده بود و این معضل علاوه بر آسیب به برند ملی، بر کیفیت محصول تمام شده نیز اثر می‌گذاشت.
از این رو، مرکز آزمون قطعاتی را با گواهینامه‌ها و استانداردهای معتبر در همکاری با دانشگاه شیان جیائوتونگ چین راه‌اندازی کردیم و در آن بخش غربالگری قطعات الکترونیک را پیش می‌بریم. گروه زیادی از تولیدکنندگان به‌ویژه فعالان صنعت لوازم خانگی از این مرکز به‌عنوان آزمایشگاه مرجع استفاده می‌کنند.
در زمینه محصولات هم در عرش‌گستر طراحی، مهندسی معکوس و تحقیق و توسعه ساب سیستم‌های الکترونیک لوازم خانگی انجام شد و به‌عنوان بازوی اجرای تولیدکنندگان به آنها یاری می‌رساندیم.
