بازار لوازم خانگی با مسائل مختلفی از گرانی و افت توان خرید مردم گرفته تا قاچاق، تحریم و انحصار روبرو است؛ وضعیتی که علاوه بر خریداران، صدای فعالان و کسبه لوازم خانگی را هم درآورده است.
به گزارش اهام ایران، بازار لوازم خانگی که نقطه اتصال تولید طیفی از کالاهای داخلی با اقتصاد خانوارهای ایرانی است، طی سال‌های گذشته شاهد تصمیماتی بوده تا هم تولیدکننده حمایت و هم قدرت خرید مردم تقویت شود.
در سال ۱۳۹۷ با هدف حمایت از تولیدکنندگان داخلی قرار شد واردات محصولات خارجی تا پایان ۱۴۰۰ ممنوع شود. در ادامه و به صورت سالانه این ممنوعیت تمدید شد تا این که در ماه‌های اخیر زمزمه‌هایی مبنی بر پایان این محدودیت به گوش رسید.
اواسط بهمن‌ماه بود که «ابراهیم شیخ» معاون صنایع عمومی وزارت صمت در نشست خبری اظهار داشت: سیاست ما رقابت‌پذیری کالای ایرانی است و ممنوعیت واردات جایی در برنامه‌های ما ندارد. کم کم با اتخاذ سیاست‌های تعرفه‌ای، زمینه زمنیه را برای رقابت‌پذیری کالای ایرانی فراهم می‌کنیم.
فعال حوزه خدمات لوازم خانگی: انحصار از تولید گرفته تا فروش، فشارش روی زندگی مردم است و سودش را سراها می‌کنند و بانک‌ها. در این میان کسبه هم مثل مردم دارند زیر فشار له می‌شوند چون عملا اتحاد بانک‌ها و سراها باعث می‌شود برای مشتری راهی جز خرید اقساطی باقی نماند و هر طور و با هر نرخ سودی که دلشان بخواهد اجناسشان را به خانوارهای مجبور می‌فروشند
با وجود این تصمیمات، طی سال‌های اخیر بازار لوازم خانگی به گفته فعالان این بازار درگیر رکود بوده است؛ رکودی که با تورم همراه شده و مسائلی چون افزایش نرخ ارزش توان خرید خانوارها را تحلیل برده است.
در همین زمینه، «اکبر پازوکی» رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی که تابستان پارسال مدعی رکود ۹۰ درصدی بازار لوازم خانگی شده بود، چند هفته پیش درباره وضعیت بازار لوازم خانگی بعد تدابیری چون راه‌اندازی سامانه ارز تجاری مرکز مبادله ارز و طلای ایران به رسانه‌ها گفت: همزمان با تغییر نرخ ارز، تقریبا همه شرکت‌های لوازم خانگی قیمت محصولات خود را افزایش دادند. این رشد قیمت متناسب با نوع کالا، میزان ارزبری و مواد اولیه آنها متفاوت بوده، به طوری که شاهد بودیم مثلا قیمت یک کالا ۵ درصد و قیمت کالای دیگر ۲۰ درصد افزایش داشته است. باید به این نکته توجه کرد که قیمت برخی مواد اولیه داخلی مثل فولاد و پتروشیمی نیز افزایش داشته است.
یکه‌تازی سراها، شهرها و آقاهای لوازم خانگی با پشتوانه تسهیلات بانکی
با نگاهی به اوضاع بازار لوازم خانگی می‌توان گفت این بازار با طیفی از چالش‌ها و مسائل درگیر بوده که گاه ریشه‌هایشان به هم پیوند می‌خورد؛ از تورم و تحریم تا قاچاق و گسترش شدید سراها و شهرها و آقاهای لوازم خانگی که صدای طیفی از فعالان این بازار را درآورده است.
یکی از کارشناسان فعال در گروه خدمات لوازم خانگی «مادیران» که پیشتر در گروه «گلدایران» مشغول به فعالیت بوده به پژوهشگرمی‌گوید: کافی است که به امین حضور و جمهوری بروید و پای حرف فروشندگان انواع لوازم خانگی از یخچال گرفته تا تلویزیون بنشینید. تصور خریداران این است که بی‌ارزش شدن پولشان و وارد نشدن کالاهای خارجی دلایلی است که باعث شده مثلا اگر پدری بخواهد برای دخترش جهیزیه تهیه کند، حتی با خرید برندهای متفرقه مجبور باشد زندگی‌اش را از نو تعریف کند و بچیند؛ انگار خودش می‌خواهد از نو شروع به زندگی کند.
وی می‌افزاید: این در حالی است که انحصار بیش از گرانی کمر مردم را خم می‌کند. این انحصار از تولید گرفته تا فروش، فشارش روی زندگی مردم است و سودش را سراها می‌کنند و بانک‌ها. در این میان کسبه هم مثل مردم دارند زیر فشار له می‌شوند چون عملا اتحاد بانک‌ها و سراها باعث می‌شود برای مشتری راهی جز خرید اقساطی باقی نماند و هر طور و با هر نرخ سودی که دلشان بخواهد اجناسشان را به خانوارهای مجبور می‌فروشند؛ خانوارهایی که با اقساط پربهره‌ای که می‌پردازند عملا آینده و رفاه خودشان را پیش‌فروش می‌کنند.
به گفته این کارشناس فعال در حوزه خدمات لوازم خانگی، طی سال‌های اخیر بخش مهمی از تقاضای تعویض و ارتقای لوازم خانگی خانوارها که قبلا وجود داشت به خصوص برای حقوق‌بگیرها به سمت تعمیر رفته و آن‌هایی که دستشان به دهانشان می‌رسد ترجیح می‌دهند جنس قاچاق بخرند؛ موضوعی که از جهت ریزش توان خرید مردم و مرتبط نبودن با تولیدکننده‌های جهانی می‌شود به مساله‌ها تحریم‌ها هم ربطش داد.
از دید برخی ناظران، در کنار ممنوعیت واردات، تحریم‌های اقتصادی هم یکی از عوامل مؤثر در افزایش قاچاق کالا در کشور بوده‌اند. تحریم‌ها، با ایجاد محدودیت در تجارت رسمی و افزایش هزینه‌های مبادله، باعث شده‌اند که قاچاق کالا به عنوان یک گزینه جذاب برای برخی از فعالان اقتصادی مطرح شود.
محدودیت‌های ناشی از موانع وارداتی از کالاهای نهایی و مصرفی گرفته تا فناوری‌های روز و انواع قطعات، افزایش هزینه‌های تولید را به دنبال داشته و این وضعیت توان رقابتی برندهای داخلی را در بازارها به شکل قابل توجهی کاهش داده است. تغییر ساختار توزیع و فروش کالاها، از مسیرهای رسمی به سمت مجاری غیررسمی و پلتفرم‌های آنلاین، در حالی که فروشگاه‌های بزرگ با محدودیت تنوع محصول مواجهند، نه تنها رقابت سالم را مختل ساخته، بلکه به تقویت و توسعه فعالیت شرکت‌های کوچک و غیررسمی نیز دامن زده است.
مدیر یک برندشاپ داخلی: وقتی قیمت محصولات داخلی گاهی نزدیک به قیمت برندهایی مثل ال جی یا سامسونگ باشد، طبیعی است که مصرف‌کننده ترجیح بدهد محصولی را خریداری کند که در دنیا نام‌آشناتر باشد ولو این که ریسک نبودن خدمات پس از فروش را به جان بخرد
دلایل ازدیاد مشتریان کالاهای قاچاق
همچنان که اشاره شد، بالا رفتن قیمت لوازم خانگی وارداتی و حتی محصولات داخلی، بسیاری از مصرف‌کنندگان را به سمت خرید کالاهایی سوق داده که از طریق مبادی غیررسمی وارد بازار شده‌اند. ورود کالاهای قاچاق از مبادی غیررسمی و بدون هزینه‌های ضمانت، خدمات پس از فروش و مالیات باعث مس‌شود این کالاها بعضا با نرخی بسیار پایینتر از تولیدات داخلی در بازار عرضه شوند. از این رو، ازدیاد این گروه کالاها و تنوع و راحتی دسترسی به این کالاها، مصرف‌کنندگان داخلی را به خرید کالاهای قاچاق سوق داده است.
رشد واردات لوازم خانگی قاچاق علاوه بر آسیب جدی به تولیدکنندگان داخلی، رقابت ناعادلانه‌ای در بازار ایجاد کرده است. این روند نه‌تنها به کاهش درآمدهای دولتی از مالیات و گمرک منجر شده، بلکه با تضعیف برندهای داخلی، شفافیت اقتصادی کشور را نیز زیر سؤال برده است. در بلندمدت، افزایش نفوذ کالاهای قاچاق می‌تواند تولیدکنندگان داخلی را از رقابت خارج کند و وابستگی به محصولات خارجی را افزایش دهد. این وضعیت، علاوه بر ضربه به اقتصاد ملی، موانع بیشتری را بر سر راه توسعه پایدار و اصلاح ساختار اقتصادی کشور قرار می‌دهد.
یکی از مدیران برندشاپ‌های داخلی در این بار می‌گوید: افزایش فروش کالاهای قاچاق می‌تواند حتی منجر به نابودی بازار داخلی شود کما اینکه در یک دهه اخیر بسیاری از همکاران ما مجبور شدند نمایندگیهایشان را تعطیل کنند یا اینکه اصلا از این صنف کنار بکشند. وقتی قیمت محصولات داخلی گاهی نزدیک به قیمت برندهایی مثل ال جی یا سامسونگ باشد، طبیعی است که مصرف‌کننده ترجیح بدهد محصولی را خریداری کند که در دنیا نام آشناتر باشد، ولو این که ریسک نبودن خدمات پس از فروش را به جان بخرد.
وی در پاسخ به این پرسش که «چرا با اینکه خرید کالای قاچاق ریسک بالایی برای مصرف‌کننده دارد، با این وجود به خرید این کالا ادامه می‌دهند؟» اظهار می‌دارد: اولا قیمت پایینتر؛ کالاهای قاچاق معمولا به دلیل عدم پرداخت عوارض و مالیات، قیمت پایین‌تری نسبت به کالاهای رسمی دارند. این عامل برای بسیاری از مصرف‌کنندگان، به ویژه در شرایط اقتصادی نامناسب، جذابیت زیادی دارد. ثانیا دسترسی آسان؛ کالاهای قاچاق گاهی اوقات به راحتی در دسترس هستند و می‌توان آنها را از فروشگاه‌های غیررسمی، دستفروشان و آنلاین‌شاپ‌ها تهیه کرد. ثالثا تنوع بیشتر؛ در برخی موارد کالاهای قاچاق تنوع بیشتری نسبت به کالاهای رسمی دارند و شامل محصولاتی می‌شوند که به طور رسمی وارد کشور نمی‌شوند. این عامل برای برخی از مصرف‌کنندگان که به دنبال محصولات خاص یا کمیاب هستند، جذابیت دارد. در آخر هم عدم آگاهی مشتری؛ برخی از خریداران ممکن است به طور کامل از خطرات خرید کالای قاچاق مانند کیفیت پایین، عدم گارانتی و احتمال تقلبی بودن کالا، آگاه نباشند.
به گفته این فعال بازار لوازم خانگی، تولیدکنندگان داخلی برای مقابله با کالای قاچاق باید راهکارهای گوناگونی را مدنظر قرار دهند. اول اینکه باید بتوانند کیفیت کالاهای خود را در حد رقابتی با کالاهای خارجی افزایش دهند. نکته دیگر آنکه باید بتوانند تنوع کالاهای موجود را بالا ببرند تا اینکه مصرف‌کننده هنگام رجوع به بازار قدرت انتخاب زیادی داشته باشد. همچنین برای خدمات پس از فروش و خرید ایمن باید حداکثر اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی برای مصرف‌کننده انجام شود تا مصرف‌کننده بتواند این مهم را درک کند. در واقع باید مشتری تجربه متفاوتی از خدمات پس از فروش داشته باشد.
مارکت ویزیتور یک شرکت خارجی در ایران: بیشتر تولیدکننده‌های داخلی یکی از عمده مشکلاتشان را تعرفه‌های واردات قطعات مورد نیاز عنوان می‌کنند. دولت می‌تواند با در اختیار دادن تسهیلات و کاهش این تعرفه‌ها از این گروه تولیدکننده‌ها حمایت کرده و خود به خود با کاهش هزینه تولید امکان رقابت‌پذیری و مقابله با کالای قاچاق را برای آنها فراهم کند
تحریم، تعرفه‌ها و مسائل تجاری چه تاثیری بر بازار داشته‌اند؟
مارکت ویزیتور یک شرکت نام‌آشنای کره‌ای در ایران دیگر فعال این بازار بود که حاضر به گفت‌وگو با پژوهش ایرنا شد. وی در پاسخ به این پرسش که «به نظر شما تحریم‌ها چه تاثیراتی روی بازار لوازم خانگی ایران داشته است؟» بیان می‌دارد: به عنوان بررسی کننده بازار داخلی شاهد این هستم که با افزایش تحریم‌ها، حجم و تنوع تولیدات داخلی کاهش داشته و قدرت خرید مردم نیز به دلیل سقوط نرخ ریال، افت زیادی داشته است. در نتیجه، بسیاری از مردم دیگر امکان خرید لوازم خانگی خارجی یا داخلی با این قیمت‌های بالا را ندارند.
«به عنوان مثال اگر امروزه یک ساید بای ساید کره‌ای به صورت رسمی و شرکتی به ایران وارد شود نرخی بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان خواهد داشت و طبیعتا تعداد زیادی از مصرف‌کننده‌ها امکان پرداخت چنین هزینه‌هایی را ندارند و همان کالا را می‌توانند با قیمت شاید ۸۰ الی ۱۰۰ میلیون تومان به صورت قاچاق راحت خریداری کنند.»
وی می‌افزاید: دولت و سایر نهادهای مسئول، اقداماتی را برای مقابله با قاچاق کالا انجام داده‌اند؛ از جمله تشدید نظارت‌ها، افزایش گشت‌های مرزی و وضع قوانینی برای برخورد با قاچاقچیان. با این حال، به نظر می‌رسد که این اقدامات کافی نبوده‌اند و قاچاق کالا همچنان به صورت گسترده در بازار لوازم خانگی و سایر بازارها دیده می‌شود. بنده معتقدم که اقدامات انجام شده تاکنون بیشتر جنبه مقابله‌ای داشته‌اند و به ریشه‌های اصلی این مشکل توجه کافی نشده است. برای مثال، مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم که باعث گرایش آنها به کالای قاچاق می‌شود، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. همچنین، ضعف قوانین و ساختارهای اداری که زمینه را برای فساد و تبانی فراهم می‌کند، همچنان به قوت خود باقی است.
«به نظر من، دولت می‌تواند با کاهش هزینه‌های تولید برای تولیدکننده‌ها از جمله کاهش تعرفه مالیاتی و تسهیل لجستیک و همچنین پایین آوردن هزینه‌های انرژی برای تولیدات شرایط را برای تولید کننده‌های داخلی رقابت‌پذیرتر کند. در حال حاضر بیشتر تولیدکننده‌ها یکی از عمده مشکلاتشان را تعرفه‌های واردات قطعات مورد نیاز عنوان می‌کنند. دولت می‌تواند با در اختیار دادن تسهیلات و کاهش این تعرفه‌ها از این گروه تولیدکننده‌ها حمایت کرده و خود به خود با کاهش هزینه تولید امکان رقابت‌پذیری و حذف کالای قاچاق را برای آنها فراهم کند.
وی در پایان می‌گوید: یکی از راهکارهای اصلی این است که از طریق دیپلماسی اقتصادی و مذاکرات با کشورهای مختلف، به‌ویژه در حوزه واردات کالاهای اساسی، مشکلات تحریم‌ها را کاهش دهیم. همچنین باید فرآیندهای گمرکی و نظارتی را به‌طور جدی‌تر پیگیری کنیم و با قاچاقچیان برخورد قاطع‌تری داشته باشیم. افزایش همکاری با کشورهای همسایه و تقویت مبادی رسمی واردات نیز می‌تواند به کاهش قاچاق کمک کند.
منبع؛ ایرنا
