کشورهای خلیج فارس برای تکمیل زنجیره ارزش خود به نفوذ اقتصادی و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف آفریقا مانند معدن، کشاورزی، انرژی و لجستیک روی آورده‌اند. بر اساس داده‌های رسمی، ارزش تجارت این کشورها به رکورد ۱۵۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ رسیده، که این رقم باعث پیشی گرفتن شورای همکاری خلیج فارس از ایالات متحده و هند در این قاره شده است.
به گزارش اهام ایران، شرکت‌ها و مؤسسات خلیج فارس در حال گسترش نفوذ خود در بخش‌های مختلف آفریقا شامل نفت، گاز، معدن و کشاورزی هستند و همچنین، به طور فزاینده‌ای در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، خدمات لجستیک و انرژی‌های تجدیدپذیر مشارکت دارند. با وجود این، روابط آفریقا و خلیج فارس پیچیدگی ایجاد تعادل بین فرصت‌ها و تهدیدات را در دوران چندقطبی در حال تحول نشان می‌دهد.
افزایش مبادلات تجاری خلیج فارس و آفریقا
در طول دو دهه اخیر، تعامل کشورهای حاشیه خلیج فارس و شمال و شاخ آفریقا و حاشیه دریای سرخ تقویت شده است. امروزه، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و در درجه نخست، عربستان، امارات و قطر شدیدا به دنبال فرصت‌های اقتصادی و نفوذ خود در سراسر این قاره هستند. برای نمونه، آن‌ها تعداد سفارتخانه‌های خود را در جنوب صحرای آفریقا (SSA) برای حمایت از منافع تجاری خود افزایش داده‌اند.
تجارت بین کشورهای خلیج فارس و آفریقا در سال‌های اخیر رشد ثابتی را ثبت کرده است. بر اساس گزارش واحد اطلاعات اکونومیست، ارزش تجارت دوجانبه به رکورد ۱۵۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ رسیده، که این رقم باعث پیشی گرفتن شورای همکاری خلیج فارس از ایالات متحده و هند شده و شکاف خود با چین و اروپای غربی را کاهش داده است. البته بر اساس برآوردها، منطقه تجارت آزاد قاره آفریقا (AfCFTA) با ارائه دسترسی به بازار یکپارچه بزرگتر، این روابط را تقویت می‌کند.
همه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، به جز عربستان سعودی، معاهدات دوجانبه سرمایه‌گذاری (BIT) را با شرکای آفریقایی منعقد کرده‌اند. همچنین، میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) توسط سرمایه‌گذاران خلیج‌فارس در آفریقا در سال‌های اخیر افزایش یافته که ناشی از برنامه‌های بلندپروازانه برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر مانند هیدروژن سبز و توسعه زیرساخت‌ها مانند بنادر، انبارها و مراکز داده است. بر اساس گزارش fDi Markets، شرکت‌های شورای همکاری خلیج فارس در سال گذشته ۷۳ پروژه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آفریقا به ارزش بیش از ۵۳ میلیارد دلار را اعلام کردند.
امارات و عربستان سهم ۸۵ درصدی از سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیارد دلاری کشورهای شورای همکاری خلیج فارس طی دهه گذشته در قاره آفریقا دارند. در واقع، امارات به عنوان یکی از بزرگترین سرمایه گذاران در آفریقا و بالاتر از چین، فرانسه، بریتانیا و ایالات متحده بوده است. همچنین، دبی به یک مرکز تجاری مهم برای قاره آفریقا تبدیل شده که میزبان ۲۶۵۰۰ شرکت ثبت شده در آفریقا است. سرمایه‌گذاری‌های خلیج‌فارس در آفریقا عمدتاً به سمت سه حوزه منابع طبیعی (هیدروکربن، معدن و کشاورزی)، زیرساخت‌های بندری و گره‌های حمل‌ونقل و انرژی و فناوری تجدیدپذیر محدود می‌شود.
تمرکز ویژه بر منابع معدنی آفریقا
عربستان، امارات و قطر با بهره گیری از منابع مالی، تخصص، نفت و گاز سنگین خود، به دنبال گسترش نفوذ خود در سراسر زنجیره ارزش انرژی آفریقا هستند. در جریان کنفرانس اقتصادی عربستان -آفریقا در نوامبر گذشته، شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان، توافقنامه‌های نفتی را با چاد، اتیوپی، نیجریه، رواندا و سنگال امضاء کردند. آرامکو عربستان قصد دارد در احیای چهار پالایشگاه دولتی در نیجریه سرمایه‌گذاری کند که سال‌ها غیرفعال بوده و این کشور را وابسته به واردات سوخت کرده است.
دسامبر گذشته، امارات موافقت کرد که از لحاظ مالی و فنی در ساخت یک خط لوله گاز دریایی که گاز نیجریه را به مراکش منتقل می‌کند، مشارکت کند. علاوه بر این، غول‌های نفت و گاز دولتی امارات مانند ADNOC و گروه شرکت ملی نفت امارات (ENOC) در حال گسترش شبکه‌های ذخیره‌سازی و توزیع خود در سراسر آفریقا هستند و بازارهای با پتانسیل بالا را برای افزایش فروش محصولات پالایش شده خود هدف قرار می‌دهند. همچنین، «قطرانرژی» و توتال توانستند بخشی از بلوک‌های نفت و گاز دریایی نامیبیا را خریداری کنند. اخیراً نیز قطرانرژی قراردادی را با اکسون موبیل برای به دست آوردن ۴۰ درصد سهام در دو بلوک اکتشافی فوق عمیق در سواحل مصر منعقد کرده است.
در راستای تلاش جهانی برای راهکارهای انرژی پایدار و تسلط چین در فرآوری مواد معدنی، کشورهای خلیج فارس شدیدا در تامین امنیت مس، نیکل و سایر مواد معدنی مورد نیاز برای خطوط انتقال نیرو، خودروهای الکتریکی (EVs) و انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری می‌کنند.
در ژوئیه ۲۰۲۳، امارات و شرکت معدنی دولتی «ساکیما» متعلق به جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC) قراردادی به ارزش ۱.۹ میلیارد دلار برای توسعه چهار معدن مهم امضا کردند. در دسامبر ۲۰۲۳، International Resources Holding (IRH)، بازوی سرمایه‌گذاری معدنی شرکت بین المللی هلدینگ ابوظبی (IHC)، ۵۱ درصد از سهام معادن مس Mopani زامبیا را به مبلغ ۱.۱ میلیارد دلار خریداری کرد. امارات مانند عربستان به دنبال افزایش سهم اقتصادی معدن از ۱۷ میلیارد دلار به ۷۵ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۵ و تبدیل شدن به قطب پردازش مواد معدنی باتری است، از همین روی به یک بازیگر مهم در صنعت معدن آفریقا تبدیل شده است.
اهمیت راهبردی آفریقا در امنیت غذایی خلیج فارس
تضمین امنیت غذایی یک اولویت حیاتی برای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است که بر سرمایه گذاری‌های کشاورزی در آفریقا تاکید دارند. به طور سنتی، کشورهای عربی خلیج فارس تهدیدات عرضه مواد غذایی خود را به طور موثر مدیریت می‌کردند. در چند سال گذشته، سرعت تملک زمین کشورهای خلیج فارس در آفریقا افزایش یافته است. به عنوان مثال، شرکت‌های اماراتی مانند Dubai Investments و E۲۰ Investments مستقر در ابوظبی، زمین‌های کشاورزی را در سودان، زیمبابوه و آنگولا تضمین کرده اند. امارات ۱۴ معامله در حال تملک زمین دارد که بیشتر آن‌ها در آفریقاست.
امارات و عربستان اکنون در حال تبدیل شدن به کشورهایی هستند که کنترل کامل زنجیره تامین مواد غذایی، از تولید محصول تا فرآوری، صادرات محصول نهایی و فروش آن را در اختیار دارند. شرکت کشاورزی الدهرا که نیمی از آن متعلق به صندوق ثروت دولتی ADQ ابوظبی است، چهار پروژه کشاورزی گسترده را در مصر اجرا کرده که عمدتاً به بازار محلی با گندم و سایر محصولات غذایی خدمت می‌کند. اکتبر گذشته، الیت آگرو امارات اعلام کرد که به دنبال ایجاد مزرعه گندم در اتیوپی و تاسیس کارخانه چای در اوگاندا است. در آوریل گذشته، ADQ یک چارچوب مالی و سرمایه‌گذاری با کنیا راه اندازی کرد و چندین بخش استراتژیک از جمله تولید مواد غذایی را هدف قرار داد.
استراتژی‌های عربستان سعودی و قطر برای امنیت غذایی شامل افزایش تولید داخلی و سرمایه‌گذاری در زنجیره‌های تامین جهانی برای دستیابی به کالاهای حیاتی بین‌المللی است. چندین هیئت سعودی اخیرا به آفریقای جنوبی و نیجریه و همچنین چندین کشور در شرق آفریقا برای بررسی فرصت‌های سرمایه‌گذاری کشاورزی سفر کرده‌اند. شرکت‌هایی مانند «توسعه کشاورزی ستاره خلیج فارس» و «حسد فود» قطر معاملات کشاورزی را در اتیوپی، اوگاندا و جاهای دیگر دنبال کرده‌اند. باید توجه داشت که امارات نه تنها به دنبال تولید غذای خود است، بلکه دنبال آن است که به یک مرکز لجستیک تجارت مواد غذایی تبدیل شود. بر این اساس، سرمایه گذاری‌های مختلف امارات در بخش‌های غذایی و کشاورزی آفریقا به طور فزاینده‌ای از طریق شبکه‌ای از بنادر و پلت فرم‌های لجستیک به امارات متصل می‌شوند.
منبع؛ اقتصاد
