صادرات صنعتی اگرچه در ۱۴۰۲ نسبت به سال قبل از لحاظ ارزشی افزایش ۱۰درصدی داشته است، اما بررسی‌‌‌ها حاکی از این است که مقاصد صادراتی بخش صنعت همچنان محدود به چند کشور همسایه است. بخش صنعت در حالی سهم ۱۵درصدی از صادرات ۱۴۰۲ دارد که عراق با سهم ۴۵درصدی اصلی‌‌‌ترین مشتری کالاهای صنعتی ایران است.
به گزارش اهام ایران از دنیای اقتصاد، بخش صنعت سهم ارزشی ۱۵درصدی از صادرات غیرنفتی ۴۹میلیارد و ۳۲۹میلیون دلاری در سال ۱۴۰۲ داشته است. بررسی صادرات غیرنفتی در سال ۱۴۰۲ به تفکیک بخشهای عمده و مقایسه با سال قبل حاکی از این است که صادرات بخش صنعت از لحاظ ارزش ۱۰درصد و از لحاظ وزن ۱۳درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. هرچند ارزش واحد صادرات این بخش کاهش ۳درصدی داشته است. براین اساس صادرات بخش صنعت در ۱۲ماهه ۱۴۰۲، ۷میلیارد و ۶۳۲میلیون دلار به وزن ۷۱۸۰هزار تن بوده است. این در حالی است که در سال ۱۴۰۱، صادرات این بخش ۶میلیارد و ۹۴۲میلیون دلار به وزن ۶۳۳۵هزار تن بوده است.
براساس آمار تجارت در ۱۲مـــــاهه ۱۴۰۲ عمده‌‌‌ترین صادرات صنعتی ایران که مربوط به محصولات پلیمری است، ارزشی کمتر از ۲میلیارد دلار و سهمی در حدود ۴درصد از کل صادرات کشور دارد. صنایع غذایی و شیمیایی نیز به عنوان دو گروه صنعتی‌‌‌ای که در رتبه‌‌‌های بعدی صادرات صنعتی کشور در سال ۱۴۰۲ قرار دارند، به ترتیب سهم ارزشی ۳.۷درصدی و ۲.۱درصدی از صادرات دارند. رقم صادرات این دو گروه نیز به ترتیب یک‌میلیارد و ۸۴۸میلیون دلار و یک‌میلیارد و ۳۹میلیون دلار است. بررسی صادرات کالا به عراق به عنوان اصلی‌‌‌ترین مقصد کالاهای صنعتی ایران نشان می‌دهد که محصولات پلیمری، صنایع غذایی و صنایع برق و الکترونیک که مجموعا سهم ۲۳درصدی از صادرات ۹میلیاردی به عراق دارند، عمده صادرات صنعتی به این کشور هستند. نکته قابل تامل در این زمینه این است که صادرات به عراق به عنوان شریک دوم تجاری در ۱۲ماهه ۱۴۰۲، از لحاظ ارزشی۱۰درصد و از لحاظ وزنی ۳درصد نسبت به سال ۱۴۰۱ کاهش داشته است. از طرفی سهم صنعت از صادرات نزدیک به ۱۴میلیاردی به چین به عنوان شریک اول تجاری نیز قابل‌توجه نبوده است.
بررسی و تحلیل داده‌های یونیدو در بخش شاخص‌های ظرفیت تولید حاکی از آن است که وضعیت خلق ارزش‌افزوده تولیدات کارخانهای و میزان صادرات آن در مقایسه با کشورهای حوزه سند چندان رضایت‌بخش نیست. همچنین شاخص عملکرد رقابت صنعتی (CIP) که توانایی کشورها برای تولید و صادرات محصولات کارخانهای در جهت ارتقا و تاثیر اقتصادی بر تجارت جهانی و ارزش‌افزوده محصولات کارخانهای را می‌‌‌سنجد، بیانگر این است که ایران نسبت به برخی کشورهای همسایه در این زمینه دچار عقب‌‌‌ماندگی است. براساس گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس، در حال حاضر حدود ۴۵درصد از ارزش‌افزوده صنعتی ایران را تولیدات صنعتی با فناوری متوسط و بالا تشکیل می‌دهند و این سهم طی دودهه اخیر تقریبا در دامنه ۴۰ تا ۴۵درصد قرار داشته است. یونیدو رقابت صنعتی را ظرفیت کشورها برای حضور در بازارهای داخلی و بین‌المللی و در عین حال توسعه بخش‌‌‌ها و فعالیت‌‌‌های صنعتی با ارزش‌افزوده و محتوای فناوری بالاتر تعریف می‌کند. بر این اساس بهبود رقابت‌‌‌پذیری صنعتی مستلزم دو مولفه اساسی تولید برای افزایش حضور در بازارهای داخلی و بین‌المللی و افزایش محتوای فناورانه است. اولین مولفه بر افزایش ظرفیت و تولید و مولفه دوم بر کیفیت و تولید محصولات مبتنی بر فناوری تمرکز دارد. این در حالی است که آمارهای تجارت همچنان از سهم پایین کالاهای مبتنی بر فناوری از صادرات کشور حکایت دارد.
سهم ناچیز صادرات کالاهای با فناوری سطح بالا
بررسی صادرات به سطح فناوری محصولات طی سال ۱۴۰۲ حاکی از این است که صادرات محصولات اولیه، به ارزش ۱۷میلیارد و ۷۶۶میلیون دلار و وزن ۳۹.۵۵۴هزار تن، سهم ۳۶درصدی از صادرات داشته که نسبت به سال ۱۴۰۱، از لحاظ ارزشی ۲۰درصد و از لحاظ وزنی ۱۶درصد کاهش داشته است. صادرات محصولات با فناوری سطح متوسط نیز با ارزش ۱۴میلیارد و ۵۷۵میلیون دلار و وزن ۳۱.۰۳۴هزار تن، سهم ۳۰درصدی از صادرات ۱۴۰۲ داشته و در مجموع از نظر ارزشی نسبت به سال ۱۴۰۱، ۸درصد کاهش و از نظر وزنی ۱۰درصد افزایش داشته است. صادرات مبتنی بر منابع نیز در ۱۲ماهه ۱۴۰۲، ۱۲میلیارد و ۳۱۷میلیون دلار به وزن ۶۰.۵۴۲هزار تن بوده که از لحاظ ارزشی ۹درصد و از نظر وزنی ۳۷درصد افزایش داشته استسهم لوازم خانگی از صادرات
صنعت لوازم‌خانگی نیز با سهم ارزشی ۰.۸درصدی از کل صادرات در سال ۱۴۰۲، ۳۹۴میلیون دلار به وزن ۲۸۱هزار تن بوده که نسبت به سال ۱۴۰۱، از لحاظ ارزشی و وزنی کاهش یک‌درصدی را ثبت کرده است.
مقاصد صادراتی بخش صنعت
صادرات صنعتی در سال ۱۴۰۲ از نظر ارزش نسبت به سال قبل افزایش ۱۰درصدی داشته است، اما بررسی‌‌‌ها حاکی از این است که مقاصد صادراتی بخش صنعت همچنان محدود به چند کشور همسایه است. بررسی مقاصد صادراتی بخش صنعت طی سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که عراق با سهم ۴۵درصدی اصلی‌‌‌ترین بازار کالای صنعتی ایران است. بعد از عراق، افغانستان با سهم ۱۰درصدی، پاکستان با سهم ۷درصدی، امارات متحده عربی با سهم ۷درصدی، ترکیه با سهم ۵درصدی، فدراسیون روسیه با سهم ۴درصدی، جمهوری‌آذربایجان با سهم ۳درصدی، ترکمنستان با سهم ۲درصدی و سایر کشورها با سهم ۱۷درصدی قرار دارند.
بررسی‌‌‌ها حاکی از این است که صادرات صنعتی به چین به‌عنوان اولین شریک تجاری محدود بوده است. صادرات صنعتی به عراق نیز شامل محصولات پلیمری با سهم ۱۱درصدی، صنایع غذایی با سهم ۹درصدی و صنایع برق و الکترونیک با سهم ۳درصدی است. صادرات صنعتی به امارات نیز شامل صنایع شیمیایی با سهم ۵درصدی است. صادرات صنعتی به هند هم مربوط به صنایع شیمیایی با سهم ۴درصدی است. صادرات به پاکستان نیز شامل صنایع غذایی با سهم ۱۱درصدی است. صادرات به افغانستان نیز شامل صنایع غذایی با سهم ۱۲درصدی، نساجی، پوشاک و کفش با سهم ۷درصدی و صنایع شیمیایی با سهم ۳درصدی است. صادرات به فدراسیون روسیه هم شامل صنایع غذایی با سهم ۷درصدی و خودرو و نیروی محرکه با سهم ۷درصدی است.
ایران چه کالاهای صنعتی صادر می‌کند؟
بررسی صادرات به تفکیک بخشهای عمده و گروه‌‌‌های کالایی طی سال ۱۴۰۲ و مقایسه با سال قبل نشان می‌دهد که صادرات محصولات پلیمری با سهم ارزشی ۴درصدی از کل صادرات نسبت به سال قبل از لحاظ ارزشی ۲۳درصد و از نظر وزنی ۲۸درصد افزایش داشته است. صادرات این دسته از محصولات یک‌میلیارد و ۹۴۴میلیون دلار به وزن ۱۶۶۰هزار تن بوده است. صادرات صنایع غذایی با سهم ارزشی ۳.۷درصد از کل صادرات کشور در رتبه دوم صادرات صنعتی قرار داشته که از لحاظ ارزشی ۱۲درصد و از نظر وزنی ۱۹درصد نسبت به ۱۴۰۱ افزایش داشته است. صادرات صنایع غذایی در سال ۱۴۰۲، یک‌میلیارد و ۸۴۸میلیون دلار به وزن ۱۹۶۲هزار تن بوده است. صنایع شیمیایی با سهم ارزشی ۲.۱درصد از کل صادرات غیرنفتی، نسبت به سال ۱۴۰۱، از لحاظ ارزشی ۱۷درصد و از نظر وزنی ۱۴درصد افزایش داشته است.
صادرات این دسته از محصولات در سال ۱۴۰۲ یک‌میلیارد و ۳۹میلیون دلار به وزن ۲۲۱۵هزار تن بوده است. صنایع نساجی، پوشاک و کفش در سال ۱۴۰۲، ۷۷۲میلیون دلار به وزن ۳۵۷هزار تن بوده که در مجموع سهم ارزشی ۱.۶درصدی از صادرات ۱۴۰۲ داشته است. صادرات این دسته از محصولات از لحاظ ارزش صفر‌درصد و از نظر وزنی یک‌‌درصد کاهش داشته است.
صنایع ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات با سهم ارزشی یک‌درصدی از صادرات، در ۱۲ماه ۱۴۰۲، ۴۷۲میلیون دلار به وزن ۱۲۵هزار تن بوده که نسبت به سال ۱۴۰۱، ۶درصد از لحاظ ارزشی کاهش و ۷درصد از نظر وزنی افزایش داشته است. صنایع برق و الکترونیک با سهم ارزشی ۰.۸درصدی از صادرات ۱۲ماهه ۱۴۰۲، ۴۱۵میلیون دلار به وزن ۱۱۵هزار تن بوده که نسبت به سال ۱۴۰۱، از لحاظ ارزشی ۸درصد و از نظر وزنی ۴درصد افزایش داشته است.
