مس به عنوان یک فلز راهبردی، در صنایع مختلف از جمله خودروهای الکتریکی و انرژی‌های تجدیدپذیر اهمیت زیادی داشته و ایران با ذخایر غنی مس و موقعیت جغرافیایی مناسب، پتانسیل بالایی برای تولید این فلز دارد. مصطفی عباسیان کارشناس اقتصاد در اینباره نوشت؛ برای تقویت جایگاه ایران در صنعت جهانی مس، اقداماتی چون «تسهیل واردات ماشین‌آلات معدنی»، «کاهش حقوق دولتی»، «آزادسازی محدوده‌های معدنی»، «معافیت‌های مالیاتی» و «جذب سرمایه‌گذاری خارجی» ضروری است.
به گزارش اهام ایران، مس به دلیل کاربرد گسترده در دو حوزه اصلی، یعنی صنایع زیرساختی (صنایعی که بستر تولید صنعتی را فراهم می‌کنند) و صنایع مدرن (صنایع تولیدی پیشرفته)، همواره به عنوان یکی از صنایع کلیدی در جهان شناخته می‌شود. این فلز نقش اساسی در صنایع الکتریکی، ساخت‌وساز و زیرساخت‌های آب و فاضلاب، تولید ماشین‌آلات صنعتی و همچنین صنایع آلیاژی دارد. ایران نیز به دلیل موقعیت زمین‌شناسی مطلوب و قرارگیری بر روی یکی از دو کمربند فلززایی بزرگ مس جهان (کمربند آند و کمربند آلپ-هیمالیا)، به عنوان یکی از مناطق با پتانسیل اقتصادی بالا در زمینه تولید مس در جهان مطرح است.
با توجه به پیش‌بینی‌ها، جایگزینی مس با مواد دیگر و افزایش بازیافت آن به‌تنهایی قادر به پاسخگویی به تقاضای فزاینده برای وسایل نقلیه الکتریکی، زیرساخت‌های برقی و تولید انرژی تجدیدپذیر نخواهد بود، مگر اینکه منابع جدید و قابل توجهی از مس وارد بازار شوند که فرصت مناسبی برای حضور ایران فراهم می‌کند.
ذخایر مس جهانی در سال ۲۰۲۳ به یک میلیارد تن رسیده است، در حالی که این مقدار در سال ۲۰۱۰ حدود ۶۳۰ میلیون تن و در سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۸۷۰ میلیون تن بوده است. این رشد قابل‌توجه ناشی از افزایش سرعت اکتشافات و توسعه صنعت مس در سطح جهانی است، که نشان‌دهنده تلاش‌های گسترده برای پاسخگویی به تقاضای روزافزون این فلز استراتژیک است.
تولید مس از معادن جهان طی سال‌های اخیر روند صعودی اما کم‌شتابی را تجربه کرده است. این تولید با رشد ۳۷ درصدی از ۱۶ میلیون تن در سال ۲۰۱۰ به ۲۲ میلیون تن در سال ۲۰۲۳ رسیده است. همچنین، قابل‌توجه است که سالانه حدود ۲۰ درصد از کل تولید مس جهانی از طریق بازیافت تأمین می‌شود، که نشان‌دهنده اهمیت بازیافت در تأمین بخشی از تقاضای این فلز استراتژیک است.
از طرفی در حال حاضر، تقاضای جهانی مس بیش از ۲۵ میلیون تن است، اما پیش‌بینی می‌شود این میزان تا سال ۲۰۳۵ به حدود ۵۰ میلیون تن برسد، سطحی که در تاریخ بی‌سابقه است. این روند رشد ادامه خواهد داشت و تا سال ۲۰۵۰، تقاضای جهانی مس به ۵۵ میلیون تن خواهد رسید.
وضعیت مس در ایران
ذخایر و معادن مس ایران را می‌توان، بدون توجه به نوع کانه‌زایی، بر اساس حجم ذخیره و مقدار عیار به دو گروه معادن بزرگ و معادن کوچک تقسیم کرد: معادن بزرگ با حجم ذخیره قابل‌توجه، منابع اصلی تأمین مس در کشور به شمار می‌روند و نقش کلیدی در تأمین نیازهای داخلی ایفا می‌کنند.
در مقابل، معادن کوچک که اغلب دارای عیار بالاتر و تناژ کمتر هستند (مانند معادن نوع رگه‌ای و اسکارن)، می‌توانند در آینده، پس از کاهش یا اتمام ذخایر معادن بزرگ، به‌عنوان منابع جایگزین برای تأمین مس مورد بهره‌برداری قرار گیرند.
این تقسیم‌بندی، اهمیت استراتژیک هر دو نوع معدن را در تأمین پایدار مس کشور برجسته می‌کند.
در سال ۲۰۲۳، ایران با تولید حدود ۳۲۱ هزار تن کاتد مس، در جایگاه شانزدهم جهان در تولید مس پالایش‌شده قرار گرفت و سهمی معادل ۱.۲ درصد از تولید جهانی را به خود اختصاص داد.
همچنین، در منطقه آسیا، ایران با رتبه ششم در تولید مس پالایش‌شده، سهمی بیش از ۲ درصد از تولید این منطقه را در سال ۲۰۲۳ به دست آورده است. این جایگاه نشان‌دهنده نقش قابل‌توجه ایران در تولید مس در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی است.
با رشد سریع خودروهای الکتریکی و تمرکز جهانی بر انرژی‌های پاک، تقاضا برای مواد معدنی، به‌ویژه مس، به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. مس به دلیل کاربرد گسترده‌اش در سیستم‌های شارژ، موتورهای الکتریکی، باتری‌ها و زیرساخت‌های انتقال برق، به یکی از عناصر حیاتی در زنجیره تأمین این صنعت تبدیل شده است.
توسعه خودروهای الکتریکی و تلاش برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و انتشار کربن، نیاز به تأمین منابع کافی مس و سایر مواد معدنی کلیدی را بیش از پیش افزایش داده است. این روند نه‌تنها استخراج معادن مس را شتاب داده، بلکه شرکت‌های فعال در این حوزه را به استفاده از فناوری‌های نوین برای افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و پاسخگویی سریع‌تر به تقاضای بازار سوق داده است.
افزایش تولید و بهره‌برداری از معادن مس، علاوه‌بر تأمین نیازهای صنایع مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر و خودروهای الکتریکی، یک فرصت اقتصادی بزرگ و ضروری برای دستیابی به اهداف کاهش انتشار کربن و گذار به اقتصاد سبزتر محسوب می‌شود. شرکت‌هایی که بتوانند فرآیندهای استخراج را بهینه کرده و به‌سرعت به تقاضای فزاینده پاسخ دهند، در شکل‌دهی آینده صنعت نقشی کلیدی خواهند داشت. از طرفی کشف معادن بزرگ مس در دنیا درحال کاهش و زمان آماده‌سازی یک معدن تراز جهانی برای تولید، متوسط به ۱۸ سال رسیده است. این شکاف بزرگترین مزیت برای کشورهای دارای مس از جمله ایران است.
ضرورت تسهیل شرایط برای توسعه معادن و جایگاه ایران در صنعت جهانی مس
در سال‌های اخیر، ایران با چالش‌های سنگین ناشی از تحریم‌ها مواجه بوده که این شرایط به کاهش سرمایه‌گذاری در بخش معدن منجر شده و تحقق چشم‌اندازهای آینده را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است. با این حال، همچنان فرصت برای دولت وجود دارد تا با ایجاد تسهیلات در حوزه کسب‌وکارهای معدنی، این زنجیره را در مسیر دستیابی به اهداف تعیین‌شده در اسناد بالادستی حمایت کند.
برخی از اقدامات ضروری در این راستا شامل: تسهیل واردات ماشین‌آلات معدنی با توجه به بحران ناوگان حمل‌ونقل، کاهش حقوق دولتی، آزادسازی محدوده‌های معدنی، معافیت‌های مالیاتی برای فعالیت‌های اکتشافی، رفع محدودیت‌های قیمت‌گذاری در بورس کالا برای محصولات مس و تقویت روابط دیپلماتیک است.
سرمایه‌گذاری خارجی نیز یکی از عوامل کلیدی توسعه اقتصادی به‌شمار می‌رود. برای توسعه صنعت مس و دستیابی به ظرفیت‌های بالاتر تولید، همکاری با شرکت‌های بین‌المللی معدنی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی امری حیاتی است. بدون مواد اولیه کافی، امکان توسعه صنایع معدنی و تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالا وجود ندارد. تأمین مواد اولیه تنها با سرمایه‌گذاری مناسب در معادن و رفع موانع موجود امکان‌پذیر خواهد بود.
در نتیجه، ایران پتانسیل ایفا کردن نقشی کلیدی در توسعه صنعت جهانی مس و صنایع مرتبط با آن را داراست. با توجه به اهمیت مس در آینده خودروهای برقی و نیاز روزافزون به این فلز، برنامه‌ریزی دقیق و اقدام به‌موقع می‌تواند حضور ایران را در بازارهای جهانی تقویت کرده و جایگاه کشور را در این صنعت استراتژیک مستحکم‌تر سازد.
منبع؛ اقتصاد
