بازار لوازم خانگی ایرانی با رکود کم‌سابقه‌ای روبروست که عمدتاً ناشی از کاهش شدید قدرت خرید مصرف‌کنندگان، تورم فزآینده و نوسانات ارزی است. در یکسال گذشته؛ تقاضا برای لوازم خانگی بزرگ مانند یخچال و لباسشویی حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است. تولیدکنندگان داخلی لوازم خانگی با حدود ۶۰ درصد ظرفیت اسمی کار می‌کنند. در حالی که ظرفیت کل سالانه حدود ۲۰ میلیون دستگاه بوده و هدف‌گذاری برای سال جاری ۲۲ میلیون دستگاه است که به دلیل موانع متعدد محقق نشده است.
صنعت لوازم خانگی با تار و پود زندگی روزمره مردم درهم آمیخته شده است، این درحالی است که پس از اعمال تحریم‌ها شرایط برای بروز و ظهور رشد صنعت لوازم خانگی ایرانی مهیا شد و مهندسان ایرانی با دانش و ظرفیت‌های داخلی و بومی تلاش کردند که محصولات باکیفیت برای مصرف‌کنندگان تولید کنند.
تولیدکنندگان با وجود بهبود چشمگیر در کیفیت و افزایش طول عمر این محصولات، گرفتار شرایط خاص تولید همانند ناترازی انرژی، تأخیر در تخصیص ارز، ترخیص مواد اولیه شدند. از سوی دیگر، موج سرازیر کالاهای قاچاق غیررسمی و معاف از مالیات، فضای رقابت برای لوازم خانگی ایرانی مسموم شد و سهم ارزش بازار آن از تولیدکنندگان گرفته شد.
صنعت لوازم خانگی، پتانسیل صادرات به بازارهای همسایه به ویژه اوراسیا را که بدون تعرفه است دارد که این موضوع می‌تواند ناجی صنعت لوازم خانگی باشد. در سال‌های اخیر به دلیل برخی چالش‌ها و تصمیم‌گیری از سوی دولت افغانستان، صادرات به افغانستان که بخش زیادی از بازارهای لوازم خانگی آنان در اختیار تولیدات ایرانی بود، کاهش پیدا کرد که این امر سدی در برابر شکوفایی صادرات شد. صنعت لوازم خانگی ایران، با وجود تمام پیشرفت‌های کیفی و ظرفیت تولید ۲۰ میلیون واحدی، نیازمند تنفسی تازه و رفع موانع ساختاری است. همچنین طی دو ماه گذشته، قیمت لوازم خانگی در بازار مشهد با ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش مواجه شده که قدرت خرید مردم را بیش از پیش کاهش می‌دهد.
رکود ۶۰ درصدی در بازار لوازم خانگی
در همین رابطه نسرین اوجاقی، دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی ایران در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص رکود در بازار لوازم خانگی، اظهار کرد: بازار لوازم خانگی ایران در حال حاضر با رکود کم‌سابقه‌ای روبروست که عمدتاً ناشی از کاهش شدید قدرت خرید مصرف‌کنندگان، تورم فزآینده و نوسانات ارزی است. بر اساس گزارش‌های اخیر، فروش لوازم خانگی در چهار ماهه نخست سال ۱۴۰۴ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۶۰ درصد کاهش و تولید نیز ۱۲ درصد کاهش یافته است.
وی با اشاره به اینکه سهم تولیدکنندگان داخلی از بازار لوازم خانگی ایران حدود ۷۰ درصد(برحسب تعداد) است، افزود: در حالی که بر حسب ارزش، به دلیل قاچاق و واردات غیررسمی(حدود ۳۰ درصد بازار)، این سهم به حدود ۶۵ درصد می‌رسد. در سال ۱۴۰۳، تولید داخلی به ۲۰ میلیون دستگاه رسید که نیاز بازار را پوشش داد، اما در ۱۴۰۴ با کاهش ۶۰ درصدی فروش، این سهم تحت فشار قرار گرفته است. موانع اصلی افزایش سهم‌گیری شامل کمبود مواد اولیه، مشکلات ارزی(تأخیر در تخصیص ارز) و رقابت ناعادلانه با کالاهای قاچاق ته‌لنجی(۹۷ قلم جدید اضافه‌شده) است که بدون پرداخت مالیات و گمرک وارد می‌شوند و حقوق تولیدکنندگان را تضییع می‌کنند.
ناترازی انرژی عامل توقف خطوط تولید
وی ادامه داد: تولیدکنندگان داخلی لوازم خانگی در حال حاضر با حدود ۶۰ درصد ظرفیت اسمی کار می‌کنند، در حالی که ظرفیت کل سالانه حدود ۲۰ میلیون دستگاه است و هدف‌گذاری ۱۴۰۴(۲۲ میلیون دستگاه) به دلیل موانع، بعید است تحقق یابد.
دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی ایران درباره دلایل بهره‌وری پایین‌تر از ظرفیت کامل، بیان کرد: دلایل اصلی بهره‌وری پایین‌تر از ظرفیت کامل شامل ناترازی انرژی (قطعی برق که خطوط تولید را نیمی از زمان متوقف می‌کند)، کمبود مواد اولیه (ترخیص نشدن اقلام از گمرک به دلیل مشکلات ارزی) و رکود تقاضا (کاهش ۶۰ درصدی فروش به دلیل افت قدرت خرید) است. همچنین، تحریم‌ها و افزایش هزینه‌های تولید، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید را محدود کرده و چرخه تولید را با مشکلاتی مواجه کرده است.
کیفیت داخلی قابل قبول، اما نیازمند به‌روزرسانی فناوری
وی، کیفیت محصولات داخلی را قابل قبول دانست و گفت: کیفیت محصولات داخلی لوازم خانگی در سال‌های اخیر بهبود قابل توجهی داشته و عمق داخلی‌سازی به ۶۰ تا ۶۵ درصد رسیده است. به ویژه در مصرف انرژی(رعایت استانداردهای A++ و B در بیش از ۸۰ درصد محصولات) و طول عمر(افزایش از ۵-۷ سال به ۸-۱۰ سال ) این موضوع مشاهده می‌شود. این پیشرفت ناشی از سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و بومی‌سازی فناوری است، به طوری که محصولات ایرانی در بازارهای منطقه‌ای رقابتی شدند. مهم‌ترین شکاف، شاید تغییر روزآمد فناوریست که با ایجاد امکان واردات ماشین آلات تولید جدید امکان جبران وجود داشته باشد.
وی با بیان اینکه در ۱۲ ماه گذشته(از مهر ۱۴۰۳ تا مهر ۱۴۰۴)، تقاضای کل بازار برای لوازم خانگی بزرگ مانند یخچال و لباسشویی حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است، در تشریح عوامل تعیین کننده قیمت محصولات لوازم خانگی خاطرنشان کرد: مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده قیمت نهایی محصولات لوازم خانگی، نرخ ارز با تأثیر ۴۰ الی۵۰ درصدی، هزینه‌های لجستیک و حمل‌ونقل ۱۵ الی۲۰ درصد، مالیات بر ارزش افزوده (۱۰ درصد مستقیم بر قیمت نهایی) و سود توزیع (۱۰-۱۵ درصد در زنجیره فروش) هستند. نوسانات ارزی اخیر هزینه تولید را افزایش داده و در حالی که قاچاق بدون پرداخت مالیات، رقابت ناعادلانه ایجاد کرده و قیمت مصرف‌کننده را ۵ الی ۱۵ درصد بالاتر برده است. در مجموع، این عوامل بیش از ۸۰ درصد قیمت نهایی را تعیین می‌کنند و بدون کنترل ارزی و لجستیکی، فشار بر مصرف‌کننده ادامه خواهد یافت.
دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی ادامه داد: قدرت خرید مردم، در حال حاضر به شدت کاهش یافته است، به طوری که فروش لوازم خانگی ۶۰ درصد افت کرده و بسیاری از خانوارها خرید را به تعویق انداخته یا به تعمیرات روی آورده‌اند. با این حال، در میان قشر متوسط به بالا، تقاضا برای امکانات هوشمند مانند اینترنت اشیاء و هوش مصنوعی در حال افزایش است، اما این روند به دلیل قیمت بالا محدود مانده و بیش از ۸۰ درصد مصرف‌کنندگان بر محصولات اقتصادی و کم‌مصرف تمرکز دارند.
وی عنوان کرد: تولیدکنندگان داخلی در حال سرمایه‌گذاری قابل توجهی در تحقیق و توسعه(R&D) هستند، به ویژه برندهای بزرگ که پروژه‌های مشترکی با دانشگاه‌ها برای فناوری‌های روز مانند اینترنت اشیاء(IoT) و هوش مصنوعی تعریف کردند. با این حال، تمرکز اصلی بر حفظ خطوط تولید فعلی و بومی‌سازی قطعات است، زیرا تحریم‌ها و کمبود بودجه، سرمایه‌گذاری در نوآوری را محدود کرده است. این رویکرد دوگانه، پیشرفت‌هایی مانند محصولات هوشمند را به همراه داشته اما برای رقابت جهانی نیاز به حمایت بیشتر دولتی دارد.
اوجاقی بر پتانسیل بالای صادرات به کشورهای همسایه و به‌ویژه با توجه به صفر شدن تعرفه با کشورهای اوراسیا تأکید کرد و گفت: باتوجه به این موضوع انتظار داریم با رشد قابل توجه مواجه شویم، هرچند همچنان مسئله تعهد ارزی مانع بزرگی بر سرراه توسعه صادرات در کشور است.
