ارز نیمایی در سال ۱۳۹۷ به عنوان راهکاری برای مدیریت نرخ ارز و تأمین نیازهای وارداتی با نرخ کنترل شده معرفی شد. این سامانه به فعالان اقتصادی امکان دسترسی به ارز با قیمتی پایین‌تر از نرخ بازار آزاد را می‌داد. با وجود مزایای اولیه ارز نیمایی به مرور زمان به بستری برای سوءاستفاده ایجاد رانت و فساد تبدیل شد.
به گزارش اهام ایران،تأمین ارز نیمایی با قیمتی پایین‌تر از بازار آزاد انگیزه‌های نادرستی برای واردکنندگان ایجاد کرد که گاه منجر به توزیع ناعادلانه منابع و اختلال در بازار شد. لذا حسن پیرسا در اینباره نوشت؛
اهداف حذف ارز نیمایی
دولت اهداف متعددی از حذف ارز نیمایی دنبال می‌کند، از جمله:
یکسان‌سازی نرخ ارز کاهش فاصله نرخ رسمی و بازار آزاد
کاهش رانت و فساد جلوگیری از سوء استفاده از منابع ارزی یارانه‌ای
افزایش شفافیت اقتصادی تسهیل در نظارت و کنترل بازار ارز
حمایت از صنایع صادرات محور ایجاد شرایط رقابتی تر برای تولیدکنندگان داخلی صادراتی
تأثیر بر بخش‌های مختلف اقتصاد
الف- معیشت مردم و قیمت کالاها:
حذف ارز نیمایی به افزایش نرخ ارز رسمی و نزدیک شدن آن به نرخ بازار آزاد منجر شده است. این امر اثرات زیر را به دنبال دارد:
افزایش قیمت کالاهای وارداتی: کالاهایی که مواد اولیه یا قطعات آنها از خارج تأمین می‌شود با افزایش قیمت مواجه خواهند شد.
تأثیر بر قیمت کالاهای اساسی در صورت عدم تخصیص یارانه جایگزین قیمت مواد غذایی و دارو و دیگر محصولات مصرفی مانند لوازم خانگی به طور قابل‌توجهی افزایش پیدا خواهد کرد.
کاهش قدرت خرید مردم: تورم ناشی از افزایش قیمت‌ها فشار مضاعفی بر معیشت خانوارها وارد خواهد کرد. به ویژه بر دهکهای پایین درآمدی.
ب- تأثیر بر تولید و صنایع داخلی
کاهش نقدینگی نیاز به تأمین نقدینگی بیشتر برای واردات و تولید ممکن است فشار مضاعفی بر صنایع کوچک و متوسط وارد کند.
افزایش هزینه تولید تولیدکنندگان برای تأمین مواد اولیه وارداتی با هزینه‌های بیشتری مواجه خواهند شد.
افزایش رقابت‌پذیری: با واقعی شدن نرخ ارز تولیدکنندگان داخلی ممکن است در بازارهای بین‌المللی رقابت‌پذیرتر شوند.
مزیت برای صادرکنندگان: حذف ارز نیمایی و واقعی‌تر شدن نرخ ارز درآمد ریالی صادرکنندگان را افزایش می‌دهد.
رشد صنایع صادرات محور: صنایعی مانند پتروشیمی فولاد و معدن از این سیاست سود خواهند برد.
د- بازار سرمایه
رشد ارزش شرکت‌های صادرات‌محور حذف ارز نیمایی به افزایش سودآوری این شرکت‌ها و رشد شاخص‌های بورس منجر خواهد شد.
فشار بر شرکت‌های وابسته به واردات شرکت‌هایی که مواداولیه وارداتی دارند، ممکن است با کاهش سودآوری مواجه شوند.
چالش‌ها و تهدیدها
با وجود اهداف مثبت حذف ارز نیمایی چالش‌های جدی به همراه دارد.
افزایش تورم رشد نرخ ارز می‌تواند به افزایش عمومی قیمت‌ها منجر شود.
فشار بر دهکهای کم‌درآمد در صورت عدم ارائه یارانه‌های حمایتی شکاف طبقاتی تشدید خواهد شد.
کاهش تولید داخلی صنایع کوچک که توان مالی کمتری دارند ممکن است با بحران روبه‌رو شوند.
بی‌ثباتی اقتصادی نبود مدیریت مناسب بر بازار ارز می‌تواند به بی‌ثباتی اقتصادی دامن بزند.
راهکارها و توصیه‌ها
برای کاهش اثرات منفی حذف ارز نیمایی دولت باید اقدامات زیر را در دستور کار قرار دهد.
تخصیص یارانه حمایتی ارائه یارانه به کالاهای اساسی و حمایت از دهکهای کم درآمد
تقویت تولید داخلی تسهیل دسترسی به منابع مالی و کاهش هزینه‌های تولید
حمایت از سرمایه‌گذاری با تخصیص منابع ریالی و ارزی برای سرمایه‌گذاری و بروزرسانی ماشین‌آلات
کنترل بازار ارز مدیریت عرضه و تقاضای ارز برای جلوگیری از شوک‌های ارزی
حمایت از صادرات ارائه مشوق‌های صادراتی برای تقویت صنایع صادرات‌محور
نتیجه‌گیری
حذف ارز نیمایی اقدامی جسورانه در جهت اصلاح ساختار اقتصادی ایران است که پیامدهای گسترده‌ای بر اقتصاد دارد. اگرچه این سیاست در کوتاه‌مدت می‌تواند منجر به افزایش قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید شود، اما در بلندمدت می‌تواند به شفافیت اقتصادی و رقابت‌پذیری بیشتر تولیدکنندگان داخلی کمک کند. موفقیت این سیاست به مدیریت صحیح کنترل تورم و اجرای سیاست‌های حمایتی وابسته است.
